महिला व अन्य दुर्बल घटकांचे सक्षमीकरण
स्वाध्याय
१. दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.
(१) इ.स. १९९२ मध्ये…….या राज्यात मद्यपानविरोधी चळवळ सुरू करण्यात आली.
उत्तर: (क) आंध्र प्रदेश
(२) भारत सरकारने १९७५ मध्ये……..डॉ. फुलरेणू गुहा यांच्या अध्यक्षतेखाली महिला आयोगाची स्थापना केली.
उत्तर: (अ) डॉ. फुलरेणू गुहा
२. पुढीलपैकी चुकीची जोडी ओळखून लिहा.
(१) सौदामिनी राव – स्त्रीमुक्ती आंदोलन समिती ✅ (योग्य)
(२) विद्या बाळ – नारी समता मंच ✅ (योग्य)
(३) प्रमिला दंडवते – महिला दक्षता समिती ✅ (योग्य)
(४) ज्योती म्हापसेकर – महिला आयोग ❌ (चुकीची)
योग्य उत्तर: ज्योती म्हापसेकर – महिला आयोग (ही जोडी चुकीची आहे.)
३. पुढील विधाने सकारण स्पष्ट करा.
(१) स्त्रीमुक्ती चळवळीस सुरुवात झाली.
उत्तर: समाजातील महिलांना समान हक्क मिळावा, अन्यायकारक प्रथांचा नायनाट व्हावा, तसेच आर्थिक आणि सामाजिक क्षेत्रात स्त्रियांना समान संधी मिळाव्यात, यासाठी स्त्रीमुक्ती चळवळीची सुरुवात झाली.
(२) १९८४ मध्ये हुंडाबंदी सुधारणा कायदा करण्यात आला.
उत्तर: हुंडा प्रथेमुळे महिलांवर अन्याय होतो, अनेक स्त्रियांना जाळून मारले जात होते. त्यामुळे १९६१ च्या हुंडाबंदी कायद्यात सुधारणा करून १९८४ मध्ये अधिक कठोर नियम लागू करण्यात आले.
(३) अस्पृश्यतेच्या रूढीवर कायद्याने बंदी आणली.
उत्तर: भारतीय संविधानाच्या १७ व्या अनुच्छेदानुसार अस्पृश्यता नष्ट करण्यात आली आणि अनुसूचित जातींना समान अधिकार देण्यात आले.
(४) संविधानाने अल्पसंख्याकांना सांस्कृतिक व शैक्षणिक हक्क दिले आहेत.
उत्तर: अल्पसंख्याक समुदायाच्या भाषा, परंपरा, संस्कृती आणि शिक्षणाच्या हक्कांचे संरक्षण करण्यासाठी भारतीय संविधानाने त्यांना स्वतंत्र शिक्षण संस्था स्थापन करण्याचा हक्क दिला आहे.
४. टीपा लिहा.
(१) चिपको आंदोलन:
उत्तर: १९७३ मध्ये उत्तराखंडमध्ये सुरू झालेल्या चिपको आंदोलनात स्त्रियांनी वृक्षतोडीला विरोध करत झाडांना मिठी मारली. यामुळे पर्यावरण संवर्धनाची चळवळ उभी राहिली.
(२) मानव अधिकार संरक्षण कायदा:
उत्तर: १९९३ मध्ये हा कायदा लागू करण्यात आला. याअंतर्गत राष्ट्रीय मानवाधिकार आयोगाची स्थापना करण्यात आली.
५. पुढील प्रश्नाचे सविस्तर उत्तर लिहा.
उत्तर: स्त्रिया समाजाच्या प्रत्येक क्षेत्रात आपले योगदान देत असून, त्यांच्या एकत्रित शक्तीने मोठे सुधारात्मक बदल घडवले आहेत. शिक्षण, आरोग्य, विज्ञान, राजकारण, अर्थव्यवस्था आणि सामाजिक सुधारणा यासारख्या क्षेत्रांत त्यांनी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे. खाली काही उदाहरणे दिली आहेत:
१. शिक्षण क्षेत्रातील योगदान:
- सावित्रीबाई फुले यांनी मुलींच्या शिक्षणासाठी पहिली शाळा सुरू केली.
- अनुताई वाघ आणि ताराबाई मोडक यांनी आदिवासी मुलींच्या शिक्षणासाठी विशेष प्रयत्न केले.
- शिक्षणाच्या माध्यमातून आज अनेक स्त्रिया डॉक्टर, अभियंते, शिक्षक आणि संशोधक बनल्या आहेत.
२. विज्ञान आणि संशोधन:
- डॉ. कल्पना चावला आणि रमणीक शर्मा यांसारख्या महिलांनी अंतराळ आणि विज्ञान क्षेत्रात योगदान दिले.
- डॉ. टेसी थॉमस या भारतातील क्षेपणास्त्र तज्ज्ञ आहेत.
३. आरोग्य आणि समाजकार्य:
- मदर तेरेसा यांनी दीन-दुबळ्यांसाठी सेवा केली.
- स्त्रियांनी अंगणवाडी सेविका, परिचारिका आणि सामाजिक कार्यकर्त्या म्हणून आरोग्यसेवेत मोठी भूमिका बजावली आहे.
४. राजकारण आणि प्रशासन:
- इंदिरा गांधी या भारताच्या पहिल्या महिला पंतप्रधान झाल्या.
- प्रतिभा पाटील या भारताच्या पहिल्या महिला राष्ट्रपती झाल्या.
- अनेक स्त्रिया आज मुख्यमंत्री, खासदार आणि आमदार म्हणून कार्यरत आहेत.
५. अर्थव्यवस्था आणि उद्योजकता:
- किरण मुझुमदार शॉ या बायोकॉन कंपनीच्या संस्थापक आहेत.
- महिला बचत गट आणि स्वयंरोजगाराने अनेक महिलांनी आर्थिक स्वावलंबन मिळवले आहे.
Leave a Reply