भारत : १९६० नंतरच्या घडामोडी
भारताच्या स्वातंत्र्यानंतरच्या सुरुवातीच्या समस्या
- 1947 मध्ये भारत स्वतंत्र झाला.
- 1950 मध्ये भारत प्रजासत्ताक (लोकशाही राष्ट्र) बनला.
- विविध धर्म, भाषा आणि जातींचे लोक एकत्र राहत होते.
- देशाच्या आर्थिक, सामाजिक आणि राजकीय विकासासाठी उपाययोजना करणे आवश्यक होते.
- नियोजन आयोग स्थापन करून पंचवार्षिक योजना सुरू केल्या.
1960 चे दशक
✅ महत्त्वाच्या घटना:
- 1961: गोवा, दमण आणि दीव भारतात सामील झाले.
- 1962: भारत-चीन युद्ध – मॅकमोहन रेषेवर संघर्ष झाला.
- 1964: पंडित नेहरूंचे निधन, लालबहादूर शास्त्री नवे पंतप्रधान झाले.
- 1965: भारत-पाकिस्तान युद्ध – काश्मीरच्या मुद्यावरून युद्ध झाले.
- 1966: लालबहादूर शास्त्रींचे निधन, इंदिरा गांधी पंतप्रधान बनल्या.
1970 चे दशक
✅ महत्त्वाच्या घटना:
- 1971: भारत-पाकिस्तान युद्ध, नवीन बांगलादेश निर्माण झाला.
- 1974: पोखरण अणुचाचणी – भारताने अण्वस्त्र चाचणी केली.
- 1975: सिक्कीम भारतात सामील झाले.
- 1975-1977: राष्ट्रीय आणीबाणी – सरकारने लोकांचे हक्क काही काळासाठी थांबवले.
- 1977: जनता पक्षाचे सरकार – इंदिरा गांधी पराभूत झाल्या.
- 1980: इंदिरा गांधी परत सत्तेत आल्या.
1980 चे दशक
✅ महत्त्वाच्या घटना:
- 1984: सुवर्ण मंदिरातील लष्करी कारवाई, शीख अतिरेक्यांविरुद्ध लढाई.
- 1984: इंदिरा गांधींची हत्या त्यांच्या अंगरक्षकांनी केली.
- 1984: राजीव गांधी पंतप्रधान झाले.
- 1989: जनता दल सरकार – विश्वनाथ प्रताप सिंग पंतप्रधान.
- 1991: राजीव गांधींची हत्या (LTTE संघटनेने).
1991 नंतरचे बदल
✅ महत्त्वाच्या घटना:
- 1991: सोव्हिएत संघाचे विघटन, भारतात आर्थिक सुधारणा सुरू.
- 1991: पी. व्ही. नरसिंहराव पंतप्रधान, नवीन आर्थिक उदारीकरण धोरण आणले.
- 1998: भारताने आणखी अणुचाचण्या केल्या.
- 1999: कारगिल युद्ध, भारताने विजय मिळवला.
भारतीय अर्थव्यवस्था
✅ महत्त्वाची वैशिष्ट्ये:
- भारत कृषीप्रधान देश आहे.
- पंचवार्षिक योजनांद्वारे आर्थिक विकास केला जातो.
- 1991 मध्ये आर्थिक उदारीकरण सुरू झाले.
- माहिती तंत्रज्ञान क्षेत्राचा मोठा विकास झाला.
विज्ञान आणि तंत्रज्ञान
✅ महत्त्वाचे बदल:
- हरितक्रांती (1965):
- डॉ. एम. एस. स्वामीनाथन यांनी अन्नधान्य उत्पादन वाढवले.
- धवलक्रांती:
- डॉ. वर्गीस कुरियन यांच्या मदतीने भारत मोठा दुग्ध उत्पादक देश बनला.
- अणुशक्ती:
- डॉ. होमी भाभा यांनी अणुशक्ती क्षेत्रात महत्त्वाचे योगदान दिले.
- अवकाश संशोधन:
- 1975 मध्ये आर्यभट्ट उपग्रह अवकाशात पाठवला.
सामाजिक सुधारणा
✅ महत्त्वाचे बदल:
- महिला सशक्तीकरणासाठी कायदे: हुंडाबंदी, समान वेतन कायदा इत्यादी.
- अनुसूचित जाती-जमातींसाठी आरक्षण धोरण.
- आत्याचार प्रतिबंध कायदा (1989): दलित समाजावर होणाऱ्या अन्यायाविरोधात.
जागतिकीकरण (1991 नंतरचे बदल)
✅ महत्त्वाचे बदल:
- परदेशी कंपन्यांना भारतात गुंतवणूक करण्यास परवानगी.
- मोबाईल आणि इंटरनेट सुविधा वाढल्या.
- G-20 आणि BRICS संघटनांमध्ये भारताचा महत्त्वाचा सहभाग.
भारताची बलस्थाने आणि आव्हाने
✅ बलस्थाने:
- विविधतेत एकता
- मजबूत लोकशाही
- विज्ञान-तंत्रज्ञानातील प्रगती
✅ आव्हाने:
- आतंकवाद आणि सुरक्षा
- गरिबी आणि भ्रष्टाचार
- सीमेवरील तणाव (भारत-पाकिस्तान, भारत-चीन)
महत्त्वाचे पंतप्रधान आणि त्यांचे योगदान
पंतप्रधान | योगदान |
---|---|
पं. नेहरू (1947-1964) | लोकशाही, पंचवार्षिक योजना, सार्वजनिक क्षेत्राचा विकास. |
लालबहादूर शास्त्री (1964-1966) | जय जवान, जय किसान घोषणा. |
इंदिरा गांधी (1966-1977, 1980-1984) | बँकांचे राष्ट्रीयीकरण, बांगलादेश निर्मिती, आणीबाणी. |
मोरारजी देसाई (1977-1979) | आणीबाणी रद्द, लोकतंत्राचे पुनर्स्थापन. |
राजीव गांधी (1984-1989) | विज्ञान-तंत्रज्ञान विकास, दूरसंचार क्रांती. |
पी. व्ही. नरसिंहराव (1991-1996) | आर्थिक उदारीकरण, परकीय गुंतवणूक. |
अटलबिहारी वाजपेयी (1998-2004) | अणुचाचणी, कारगिल युद्ध विजय, रस्ते विकास योजना. |
निष्कर्ष
1960 नंतर भारताने अनेक संकटांचा सामना केला, पण विज्ञान, तंत्रज्ञान, अर्थव्यवस्था, आणि समाज सुधारणा यामध्ये मोठी प्रगती केली. भारत जगातील एक महत्त्वाचा देश म्हणून उदयास आला आहे.
Leave a Reply