इतिहास Notes Class 9 Chapter 2 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

भारत : १९६० नंतरच्या घडामोडी

भारताच्या स्वातंत्र्यानंतरच्या सुरुवातीच्या समस्या

• 1947 मध्ये भारत स्वतंत्र झाला.
• 1950 मध्ये भारत प्रजासत्ताक (लोकशाही राष्ट्र) बनला.
• विविध धर्म, भाषा आणि जातींचे लोक एकत्र राहत होते.
• देशाच्या आर्थिक, सामाजिक आणि राजकीय विकासासाठी उपाययोजना करणे आवश्यक होते.
• नियोजन आयोग स्थापन करून पंचवार्षिक योजना सुरू केल्या.

1960 चे दशक

✅ महत्त्वाच्या घटना:

• 1961: गोवा, दमण आणि दीव भारतात सामील झाले.
• 1962: भारत-चीन युद्ध – मॅकमोहन रेषेवर संघर्ष झाला.
• 1964: पंडित नेहरूंचे निधन, लालबहादूर शास्त्री नवे पंतप्रधान झाले.
• 1965: भारत-पाकिस्तान युद्ध – काश्मीरच्या मुद्यावरून युद्ध झाले.
• 1966: लालबहादूर शास्त्रींचे निधन, इंदिरा गांधी पंतप्रधान बनल्या.

1970 चे दशक

✅ महत्त्वाच्या घटना:

• 1971: भारत-पाकिस्तान युद्ध, नवीन बांगलादेश निर्माण झाला.
• 1974: पोखरण अणुचाचणी – भारताने अण्वस्त्र चाचणी केली.
• 1975: सिक्कीम भारतात सामील झाले.
• 1975-1977: राष्ट्रीय आणीबाणी – सरकारने लोकांचे हक्क काही काळासाठी थांबवले.
• 1977: जनता पक्षाचे सरकार – इंदिरा गांधी पराभूत झाल्या.
• 1980: इंदिरा गांधी परत सत्तेत आल्या.

1980 चे दशक

✅ महत्त्वाच्या घटना:

• 1984: सुवर्ण मंदिरातील लष्करी कारवाई, शीख अतिरेक्यांविरुद्ध लढाई.
• 1984: इंदिरा गांधींची हत्या त्यांच्या अंगरक्षकांनी केली.
• 1984: राजीव गांधी पंतप्रधान झाले.
• 1989: जनता दल सरकार – विश्‍वनाथ प्रताप सिंग पंतप्रधान.
• 1991: राजीव गांधींची हत्या (LTTE संघटनेने).

1991 नंतरचे बदल

✅ महत्त्वाच्या घटना:

• 1991: सोव्हिएत संघाचे विघटन, भारतात आर्थिक सुधारणा सुरू.
• 1991: पी. व्ही. नरसिंहराव पंतप्रधान, नवीन आर्थिक उदारीकरण धोरण आणले.
• 1998: भारताने आणखी अणुचाचण्या केल्या.
• 1999: कारगिल युद्ध, भारताने विजय मिळवला.

भारतीय अर्थव्यवस्था

✅ महत्त्वाची वैशिष्ट्ये:

• भारत कृषीप्रधान देश आहे.
• पंचवार्षिक योजनांद्वारे आर्थिक विकास केला जातो.
• 1991 मध्ये आर्थिक उदारीकरण सुरू झाले.
• माहिती तंत्रज्ञान क्षेत्राचा मोठा विकास झाला.

विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

✅ महत्त्वाचे बदल:

• हरितक्रांती (1965):
  • डॉ. एम. एस. स्वामीनाथन यांनी अन्नधान्य उत्पादन वाढवले.
• धवलक्रांती:
  • डॉ. वर्गीस कुरियन यांच्या मदतीने भारत मोठा दुग्ध उत्पादक देश बनला.
• अणुशक्ती:
  • डॉ. होमी भाभा यांनी अणुशक्ती क्षेत्रात महत्त्वाचे योगदान दिले.
• अवकाश संशोधन:
  • 1975 मध्ये आर्यभट्ट उपग्रह अवकाशात पाठवला.

सामाजिक सुधारणा

✅ महत्त्वाचे बदल:

• महिला सशक्तीकरणासाठी कायदे: हुंडाबंदी, समान वेतन कायदा इत्यादी.
• अनुसूचित जाती-जमातींसाठी आरक्षण धोरण.
• आत्याचार प्रतिबंध कायदा (1989): दलित समाजावर होणाऱ्या अन्यायाविरोधात.

जागतिकीकरण (1991 नंतरचे बदल)

✅ महत्त्वाचे बदल:

• परदेशी कंपन्यांना भारतात गुंतवणूक करण्यास परवानगी.
• मोबाईल आणि इंटरनेट सुविधा वाढल्या.
• G-20 आणि BRICS संघटनांमध्ये भारताचा महत्त्वाचा सहभाग.

भारताची बलस्थाने आणि आव्हाने

✅ बलस्थाने:

• विविधतेत एकता
• मजबूत लोकशाही
• विज्ञान-तंत्रज्ञानातील प्रगती

✅ आव्हाने:

• आतंकवाद आणि सुरक्षा
• गरिबी आणि भ्रष्टाचार
• सीमेवरील तणाव (भारत-पाकिस्तान, भारत-चीन)

महत्त्वाचे पंतप्रधान आणि त्यांचे योगदान

निष्कर्ष

1960 नंतर भारताने अनेक संकटांचा सामना केला, पण विज्ञान, तंत्रज्ञान, अर्थव्यवस्था, आणि समाज सुधारणा यामध्ये मोठी प्रगती केली. भारत जगातील एक महत्त्वाचा देश म्हणून उदयास आला आहे.