शूरा: वयं धीरा: वयम्
२. पाठस्य आधारेण प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखन्तु ।
(पाठ के आधार पर प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में लिखें:)
(क) शूराः के? (शूर कौन हैं?)
उत्तरम्: भारतीयाः/ वयम् (भारतीय)
(ख) वयं कीदृशमानसाः स्मः ? (हम किस तरह के दिमाग वाले हैं?)
उत्तरम्: दृढ़मानसाः (दृढ़ निश्चयी)
(ग) वयं कीदृशचिन्तकाः स्मः ? (हम कैसे विचारक हैं?)
उत्तरम्: शुभचिन्तकाः (शुभचिन्तक)
(घ) वयं कुत्र अतिनिश्चलाः स्मः ? (हम कहाँ अडिग रहते हैं?)
उत्तरम्: विजये (विजय)
(ङ) वयं विजयार्थिनः कुत्र याम: ? (हम विजय के लिए कहाँ जाते हैं?)
उत्तरम्: समराङ्गणम्। (समरांगण)
३. उदाहरणानुसारम् अधोलिखितानां पदानां वचनपरिवर्तनं कुर्वन्तु ।
(उदाहरणानुसार दिए गए शब्दों का वचन परिवर्तन करें)
उत्तरम्:
(क) शूराः वयम् = ‘शूरः “अहम्’
वीराः वयम् – …………..।
उत्तरम्: वीर: अहम् ।
(ख) ………….. = बलशालिनः
…………. जयगामिनः ।
उत्तरम्:
बलशाली
जयगामी ।
(ग) दृढमानसाः = ……………..
प्रियसाहसा: = …………..।
उत्तरम्:
दृढ़मानसः
प्रियसाहसः ।
(घ) ……….. = अतिभावुकाः
शुभचिन्तका: = …………….।
उत्तरम्:
अतिभावुकः
शुभचिन्तक:
(ङ) धनकामना = ……………
वञ्चना = ……………।
उत्तरम्:
धनकामना:
वञ्चनाः।
(च) ………… = वर्चस्वलाः
………… अतिनिश्चलाः ।
उत्तरम्:
वर्चस्वल
अतिनिश्चलः ।
४. ‘क’ स्तम्भेन सह ‘ख’ स्तम्भस्य उचितं मेलनं कृत्वा रिक्तस्थाने लिखन्तु ।
(स्तम्भ ‘क’ के साथ स्तम्भ ‘ख’ का उचित मेल करें:)
उत्तरम्:
(क) गतभीतयो धृतनीतयो दृढशक्तयो निखिलाः ।
(ख) यामो वयं समराङ्गणं विजयार्थिनो बालाः ।
(ग) जगदीश हे ! परमेश हे! सकलेश हे भगवन् ।
(घ) जय मङ्गलं परमोज्ज्वलं नो देहि परमात्मन् ।
(ङ) जनसेवकाः अतिभावुकाः शुभचिन्तकाः नियतम् ।
(च) ऊर्जस्वला वर्चस्वला अतिनिश्चला विजये।
५. उदाहरणानुसारम् अधोलिखितानां पदानां वचनपरिवर्तनं कुर्वन्तु ।
एकवचनम् बहुवचनम्
यथा – शूरः – शूरा:
(क) धीरः – …………
(ख) ……….. – वीराः
(ग) जनसेवकः – ……….
(घ) ……….. – धनकामना:
(ङ) निखिल: – ……….
(च) ……….. – बाला:
उत्तरम्:
(क) धीर: – धीराः
(ख) वीरः – वीराः
(ग) जनसेवक: – जनसेवकाः
(घ) धनकामना – धनकामनाः
(ङ) निखिल: – निखिलाः
(च) बालः – बाला:
६. उदाहरणं दृष्ट्वा अधोलिखितानि पदानि परस्परं संयोज्य वाक्यानि रचयन्तु ।
उत्तरम्:
(क) छात्रः पठति । (छात्र पढ़ता है।)
(ख) छात्रौ पठतः । (दो छात्र पढ़ते हैं।)
(ग) छात्राः पठन्ति । (छात्र पढ़ते हैं।)
(घ) अहम् पठामि । (मैं पढ़ता हूँ।)
(ङ) आवाम् पठावः । (हम दोनों पढ़ते हैं।)
(च) वयम् पठामः । (हम पढ़ते हैं।)
(छ) त्वम् पठसि । (तुम पढ़ते हो।)
(ज) युवाम् पठथः । (तुम दोनों पढ़ते हो।)
(झ) यूयम् पठथ | (आप लोग पढ़ते हैं।)
७. कोष्ठकात् उचितं पदं स्वीकृत्य रिक्तस्थाने लिखन्तु ।
(सही शब्द चुनकर रिक्त स्थान भरें)
यथा – तद्, स्त्रीलिङ्गम् प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् – ……… सा (एषा / अहम् / सा)
(क) अस्मद् प्रथमा विभक्तिः, एकवचनम् – ………. (वयम् / त्वम् / अहम्)
उत्तरम्: अहम् (मैं)
(ख) युष्मद्, प्रथमा विभक्तिः, द्विवचनम् – ……….. (त्वम्/स: /युवाम्)
उत्तरम्: युवाम् (तुम दोनों)
(ग) तद्, पुंलिङ्गम्, प्रथमा विभक्तिः, बहुवचम् – ……… (एष: /ते/सा)
उत्तरम्: ते (वे)
(घ) एतद्, नपुंसकलिङ्गम् प्रथमा विभक्तिः बहुवचनम् – …….. (एतानि / वयम् / तत्)
उत्तरम्: एतानि (ये)
(ङ) एतद्, स्त्रीलिङ्गम् प्रथमा विभक्तिः, एकवचनम् – ……… (अहम् / एषा / एतत्)
उत्तरम्: एषा (यह)
(च) तद्, स्त्रीलिङ्गम् प्रथमा विभक्तिः द्विवचनम् – ……… (ते / अहम् / एषा)
उत्तरम्: ते (वे दोनों)
८. उदाहरणमनुसृत्य उचितेन पदेन रिक्तस्थानं पूरयन्तु।
(दिए गए शब्दों के आधार पर रिक्त स्थान भरें:)
यथा – नायिका नृत्यति । (नृत्)
(क) बालक: ………….। (लिख)
(ख) छात्रौ …………… | (क्रीड्)
(ग) अहम् ………… । (गच्छ)
(घ) कविः ………. । (पश्य्)
(ङ) महिला ………… । (वद्)
(च) देवा: ……….. । (आगच्छ्)
(छ) फलानि ……. । (पत्)
(ज) गृहिण्यः …….. । (उपविश्)
उत्तरम्-
(क) बालकः लिखति । (लड़का लिखता है।)
(ख) छात्रौ क्रीडतः । (दो छात्र खेलते हैं।)
(ग) अहम् गच्छामि। (मैं जाता हूँ।)
(घ) कविः पश्यति । (कवि देखता है।)
(ङ) महिलाः वदन्ति । (महिला बोलती है।)
(च) देवाः आगच्छन्ति । (देवते आते हैं।)
(छ) फलानि पतन्ति । (फल गिरते हैं।)
(ज) गृहिण्यः उपविशन्ति । (गृहिणियाँ बैठती हैं।)
Leave a Reply