राज्यशास्त्र Important Questions Class 9 Chapter 2 Rajyashastra Maharashtra Board Marathi Medium

भारताच्या परराष्ट्र धोरणाची वाटचाल

लहान प्रश्न

1. परराष्ट्र धोरण म्हणजे काय?
उत्तर: आंतरराष्ट्रीय संबंधांसाठी राष्ट्राने ठरवलेली कार्यपद्धती.

2. राष्ट्रीय हितसंबंध म्हणजे काय?
उत्तर: राष्ट्राच्या सुरक्षिततेसाठी आणि विकासासाठी आवश्यक गोष्टी.

3. भारताच्या परराष्ट्र धोरणाची मुख्य तत्त्वे कोणती?
उत्तर: शांतता, सार्वभौमत्व, आणि परस्पर सहकार्य.

4. भारताचे परराष्ट्र धोरण कोणत्या तत्त्वांवर आधारित आहे?
उत्तर: आंतरराष्ट्रीय शांतता, मानवी हक्क, आणि राष्ट्रीय संरक्षण.

5. अलिप्ततावाद म्हणजे काय?
उत्तर: कोणत्याही महासत्तेच्या गटात न सामील होणे.

6. भारताची पहिली अणुचाचणी कोठे झाली?
उत्तर: पोखरण, राजस्थान येथे.

7. पं. नेहरूंच्या परराष्ट्र धोरणाचे वैशिष्ट्य काय होते?
उत्तर: शांतता व स्वायत्तता राखण्याचा प्रयत्न.

8. राष्ट्रीय सुरक्षिततेसाठी महत्त्वाचा घटक कोणता आहे?
उत्तर: संरक्षण आणि आर्थिक स्थैर्य.

9. परराष्ट्र धोरणावर कोणते घटक प्रभाव टाकतात?
उत्तर: भौगोलिक स्थिती, अर्थव्यवस्था, आणि राजकीय व्यवस्था.

10. शेजारी राष्ट्रांशी चांगले संबंध का महत्त्वाचे?
उत्तर: शांतता व सुरक्षिततेसाठी.

लांब प्रश्न

1. भारताच्या परराष्ट्र धोरणावर भौगोलिक स्थानाचा कसा प्रभाव पडतो?
उत्तर: भारताच्या समुद्रकिनाऱ्यामुळे आंतरराष्ट्रीय व्यापार सुलभ होतो. तसेच, शेजारी देशांशी मैत्रीपूर्ण संबंध ठेवण्याची गरज निर्माण होते.

2. अलिप्ततावाद धोरणामुळे भारताला काय फायदे झाले?
उत्तर: भारताने कोणत्याही गटाशी न जोडता दोन्ही महासत्तांकडून आर्थिक व तांत्रिक मदत घेतली आणि जागतिक शांततेस पाठिंबा दिला.

3. भारताच्या परराष्ट्र धोरणात पं. नेहरूंचे योगदान काय होते?
उत्तर: त्यांनी अलिप्ततावाद धोरण राबवले, आंतरराष्ट्रीय शांतता व सहकार्याला प्राधान्य दिले, आणि वसाहतवादाला विरोध केला.

4. १९९१ नंतर भारताच्या परराष्ट्र धोरणात काय बदल झाले?
उत्तर: भारताने मुक्त अर्थव्यवस्था स्वीकारली, व्यापार आणि गुंतवणूक वाढवली, तसेच अमेरिका आणि आशियाई राष्ट्रांशी संबंध मजबूत केले.

5. भारताच्या राष्ट्रीय हितसंबंधांचे कोणते घटक आहेत?
उत्तर: संरक्षण, आर्थिक विकास, आंतरराष्ट्रीय संबंध, आणि भारतीय नागरिकांचे हक्क व सुरक्षा.

6. भारताच्या अणुशक्ती धोरणाचा उद्देश काय आहे?
उत्तर: ऊर्जा निर्मिती व संरक्षण हे मुख्य उद्देश असून, भारत जबाबदार अण्वस्त्रधारी राष्ट्र म्हणून वागत आहे.

7. भारत आणि चीन यांच्या संबंधांवर कोणते महत्त्वाचे निर्णय झाले?
उत्तर: १९६२ च्या युद्धानंतर संबंध तणावपूर्ण राहिले, पण नंतर व्यापार आणि सीमाविषयक चर्चांना प्राधान्य देण्यात आले.

8. शेजारी राष्ट्रांशी संबंध सुधारण्यासाठी भारताने कोणते प्रयत्न केले?
उत्तर: भारताने सार्क संघटनेची स्थापना केली, व्यापार करार केले, आणि सांस्कृतिक देवाण-घेवाण वाढवली.

9. १९७१ च्या भारत-पाकिस्तान युद्धाचा परराष्ट्र धोरणावर काय परिणाम झाला?
उत्तर: पाकिस्तानच्या विभाजनामुळे बांगलादेश स्वतंत्र झाला आणि भारताची प्रादेशिक शक्ती म्हणून ओळख वाढली.

10. परराष्ट्र धोरण ठरवण्यात राजकीय व्यवस्थेची भूमिका काय असते?
उत्तर: लोकशाही देशांमध्ये संसद परराष्ट्र धोरणावर नियंत्रण ठेवते, चर्चा होते, आणि विरोधी पक्ष प्रश्न विचारून धोरण सुधारण्यास मदत करतो.