भूगोल Question Answers Class 10 Chapter 9 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

पर्यटन, वाहतूक आणि संदेशवहन

स्वाध्याय

प्रश्न १: चूक की बरोबर ते सकारण सांगा.

(अ) भारतातील नैसर्गिक विविधतेमुळे पर्यटन व्यवसायाचे भविष्य उज्ज्वल आहे.

बरोबर – भारतामध्ये निसर्गरम्य प्रदेश, ऐतिहासिक स्थळे, धार्मिक पर्यटन स्थळे आणि वन्यजीव अभयारण्ये असल्यामुळे पर्यटन व्यवसाय मोठ्या प्रमाणावर वाढत आहे.

(आ) पर्यटन हा अदृश्य स्वरूपाचा व्यापार आहे.

बरोबर – पर्यटनामध्ये कोणतीही भौतिक वस्तू विकली जात नाही, तर सेवा प्रदान केली जाते. त्यामुळे तो अदृश्य व्यापार समजला जातो.

(इ) देशातील वाहतूक मार्गांचा विकास हा देशाच्या विकासाचा एक निर्देशांक आहे.

बरोबर – वाहतुकीच्या सोयीमुळे व्यापार, उद्योग, आणि रोजगाराच्या संधी वाढतात, त्यामुळे वाहतूक मार्गांचा विकास देशाच्या प्रगतीसाठी महत्त्वाचा आहे.

(ई) ब्राझील देशाची वेळ भारतीय वेळेच्या पुढे आहे.

चूक – ब्राझीलची वेळ भारतीय वेळेपेक्षा मागे आहे कारण ब्राझील पश्चिम गोलार्धात स्थित आहे.

(उ) भारतात पर्यटन व्यवसायाचा विकास नव्यानेच सुरू झाला आहे.

चूक – भारतात पर्यटन प्राचीन काळापासून विकसित असून, धार्मिक, ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक पर्यटनाची मोठी परंपरा आहे.

प्रश्न २: थोडक्यात उत्तरे लिहा.

(अ) ब्राझीलमधील कोणते घटक पर्यटकांना अधिक आकर्षित करतात?

• ब्राझीलमध्ये सुंदर समुद्रकिनारे, अमेझॉन जंगल, इग्वासू धबधबा, कार्निवल उत्सव, फुटबॉल संस्कृती आणि नैसर्गिक वन्यजीवन यामुळे मोठ्या प्रमाणावर पर्यटक आकर्षित होतात.

(आ) ब्राझीलच्या अंतर्गत भागात लोहमार्गांच्या विकासात कोणत्या अडचणी आहेत?

• अमेझॉन खोऱ्यातील घनदाट जंगले, दलदलीची जमीन, कमी लोकसंख्या घनता आणि आर्थिक गुंतवणुकीचा अभाव यामुळे ब्राझीलच्या अंतर्गत भागात लोहमार्गांचा विकास मर्यादित राहिला आहे.

(इ) कोणत्या साधनांमुळे संदेशवहन अतिशय गतिमान झाले आहे?

• मोबाईल फोन, इंटरनेट, उपग्रह प्रणाली, टेलिव्हिजन, रेडिओ आणि इतर डिजिटल तंत्रज्ञानामुळे संदेशवहन अधिक वेगवान आणि प्रभावी झाले आहे.

प्रश्न ३: खालील आकृतीच्या आधारे उत्तर द्या.

ब्राझिलियातून ३१ डिसेंबरच्या सकाळी ११ वाजता विमान निघाले आहे. हे विमान नवी दिल्लीमार्गे ब्लॉदिवोस्टॉक येथे जाणार आहे. ज्यावेळेस विमान निघाले, त्यावेळी नवी दिल्ली आणि ब्लॉदिवोस्टॉक येथील स्थानिक वेळ, दिवस आणि तारीख काय असेल?

• ब्राझिलिया वेळ: सकाळी ११:०० (३१ डिसेंबर)
• नवी दिल्ली वेळ: रात्री ७:३० (३१ डिसेंबर) (भारत ग्रीनिच वेळेपेक्षा +५:३० आहे, तर ब्राझील -३:०० आहे)
• ब्लॉदिवोस्टॉक वेळ: रात्री १:३० (१ जानेवारी) (ब्लॉदिवोस्टॉक ग्रीनिच वेळेपेक्षा +१०:०० तास पुढे आहे)

प्रश्न ४: योग्य जोड्या जुळवा.

प्रश्न ५: भौगोलिक कारणे लिहा.

(अ) ब्राझीलमध्ये पर्यावरणस्नेही पर्यटनाचा अधिक विकास केला जात आहे.

• ब्राझीलमध्ये घनदाट जंगले, जैवविविधता आणि निसर्गरम्य स्थळे मोठ्या प्रमाणावर असल्याने पर्यावरणपूरक (Eco-friendly) पर्यटनास प्रोत्साहन दिले जाते.

(आ) ब्राझीलमध्ये जलमार्गांचा विकास झालेला नाही.

• अमेझॉन आणि इतर नद्यांमध्ये दलदलीचे प्रमाण अधिक असल्याने आणि वाहतुकीस अडचणी निर्माण होण्यामुळे जलवाहतुकीचा पूर्ण क्षमतेने विकास झालेला नाही.

(इ) उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशात लोहमार्गांचे जाळे विकसित झाले आहे.

• उत्तर भारत सपाट भूभाग असल्यामुळे आणि मोठी लोकसंख्या असल्यामुळे येथे लोहमार्गांचे घनदाट जाळे विकसित झाले आहे.

(ई) देशाच्या सर्वांगीण विकासासाठी वाहतूक मार्गांचा विकास उपयुक्त ठरतो.

• वाहतूक मार्गांच्या विकासामुळे उद्योग, व्यापार आणि पर्यटन यांना चालना मिळते आणि त्यामुळे देशाचा आर्थिक विकास वेगवान होतो.

(उ) आंतरराष्ट्रीय व्यापारासाठी सागरी मार्गांवर अवलंबून राहावे लागते.

• समुद्रमार्ग हा सर्वात स्वस्त आणि मोठ्या प्रमाणात वाहतूक करण्यासाठी सक्षम मार्ग असल्याने आंतरराष्ट्रीय व्यापारासाठी सागरी मार्ग अधिक उपयोगी ठरतो.

प्रश्न ६: फरक स्पष्ट करा.

(i)

(ii)

(iii)

प्रश्न ७: टिपा लिहा.

(अ) आधुनिक संदेशवहन – इंटरनेट, मोबाईल फोन, उपग्रह तंत्रज्ञानामुळे संदेशवहन वेगवान आणि जलद झाले आहे.

(आ) भारतातील हवाई वाहतूक – भारतात अनेक आंतरराष्ट्रीय आणि देशांतर्गत विमानतळ असून, हवाई वाहतूक जलद गतीने विकसित होत आहे.

(इ) प्राकृतिक रचना आणि अंतर्गत जलवाहतूक – सपाट भूभाग आणि मोठ्या नद्यांमुळे काही देशांत जलवाहतूक सोपी होते, तर जंगले आणि डोंगराळ प्रदेश असलेल्या ठिकाणी अडथळे येतात.

(ई) प्रमाणवेळेची उपयोगिता – प्रमाणवेळ निश्चित केल्याने देशाच्या वेगवेगळ्या भागांमध्ये संप्रेषण आणि उद्योग चालवणे सुलभ होते.