अर्थव्यवस्था आणि व्यवसाय
स्वाध्याय
प्रश्न १: गाळलेल्या जागी योग्य शब्द भरा.
(अ) भारताचे दरडोई उत्पन्न ब्राझीलपेक्षा कमी आहे, कारण प्रचंड लोकसंख्या.
(आ) ब्राझील देशाची अर्थव्यवस्था ही प्रामुख्याने द्वितीयक आणि तृतीयक व्यवसायावर अवलंबून आहे.
(इ) भारत व ब्राझील या दोन्ही देशांची अर्थव्यवस्था विकसनशील प्रकारची आहे.
प्रश्न २: खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.
(अ) ब्राझीलच्या पश्चिम भागात खाणकाम व्यवसायाचा विकास अल्प का झाला आहे?
- ब्राझीलच्या पश्चिम भागात घनदाट अरण्ये, विषुववृत्तीय हवामान, आणि दुर्गम भूभाग यामुळे खाणकाम व्यवसायाचा विकास कमी प्रमाणात झाला आहे.
- वाहतुकीच्या मर्यादा आणि औद्योगिकीकरणाचा अभाव देखील खाणकाम व्यवसायाच्या मर्यादित विकासाला कारणीभूत आहेत.
(आ) भारत व ब्राझील या देशांतील मासेमारी व्यवसायातील साम्य व फरक कोणते?
🔹 साम्य:
- दोन्ही देशांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर सागरी मासेमारी केली जाते.
- दोन्ही देशांत पारंपरिक तसेच आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या मदतीने मासेमारी केली जाते.
🔹 फरक:
- ब्राझीलमध्ये मासेमारी प्रामुख्याने अटलांटिक महासागराच्या किनाऱ्यावर केंद्रित आहे, तर भारतात अरबी समुद्र, बंगालचा उपसागर आणि अंतर्गत गोड्या पाण्यातही मोठ्या प्रमाणात मासेमारी होते.
- भारतात मत्स्यपालन (Aquaculture) चांगल्या प्रकारे विकसित झालेले आहे, तर ब्राझीलमध्ये नैसर्गिक सागरी मासेमारीला अधिक महत्त्व आहे.
प्रश्न ३: कारणे सांगा.
(अ) ब्राझीलमधील दरडोई जमीन धारणा भारताच्या तुलनेत जास्त आहे.
- ब्राझीलमध्ये भारताच्या तुलनेत लोकसंख्या कमी असल्यामुळे प्रतिव्यक्ती जास्त जमीन उपलब्ध आहे.
- भारताची लोकसंख्या जास्त असल्यामुळे शेतीसाठी उपलब्ध असलेली जमीन अधिक लोकांमध्ये विभागली जाते.
(आ) भारत व ब्राझील या दोन्ही देशांमध्ये मिश्र अर्थव्यवस्था आहे.
- दोन्ही देशांत सार्वजनिक आणि खासगी क्षेत्रांचे योगदान आहे.
- शेती, उद्योग आणि सेवा क्षेत्र या तिन्ही क्षेत्रांमध्ये आर्थिक वाढ दिसून येते.
- सरकारी नियंत्रणासोबतच खासगी उद्योगांना चालना देणारी धोरणे या दोन्ही देशांत राबवली जातात.
प्रश्न ४: पुढील आलेखाचा अभ्यास करून त्याचे थोडक्यात विश्लेषण करा.
- आलेखाच्या आधारे असे दिसून येते की भारत आणि ब्राझील दोन्ही विकसनशील अर्थव्यवस्था आहेत.
- भारताचे राष्ट्रीय उत्पन्न जास्त असले तरी त्याचे दरडोई उत्पन्न कमी आहे, कारण लोकसंख्या जास्त आहे.
- ब्राझीलमध्ये द्वितीयक आणि तृतीयक क्षेत्राचा वाटा अधिक असून, भारतात अजूनही प्राथमिक क्षेत्रात मोठ्या प्रमाणात लोकसंख्या कार्यरत आहे.
- व्यापार संतुलनाच्या बाबतीत भारत निर्यातीच्या तुलनेत जास्त आयात करतो, तर ब्राझीलची निर्यात अधिक आहे.
Leave a Reply