नैसर्गि क वनस्पती व प्राणी
स्वाध्याय
प्रश्न १: पाठात दिलेली माहिती, आकृत्या व नकाशे यांच्या आधारे तक्त्यातील माहिती भरा.
| अ. क्र. | वनांचा प्रकार | गुणधर्म | भारतातील प्रदेश | ब्राझीलमधील प्रदेश |
|---|---|---|---|---|
| १ | उष्णकटिबंधीय वने | रुंदपर्णी सदाहरित वृक्ष | पश्चिम घाट, अंदमान-निकोबार बेटे | अॅमेझॉन नदीचा परिसर |
| २ | निमवाळवंटी काटेरी वने | लहान पाने, काटेरी झाडे | राजस्थान, गुजरात, मध्य प्रदेश | उत्तर-पूर्व ब्राझील |
| ३ | ‘सॅव्हाना’ | तुरळक झुडपे, गवत | मध्य भारत, डेक्कन पठार | सेराडो (Cerrado) |
| ४ | उष्णकटिबंधीय निमपानझडी वने | मिश्र स्वरूपाच्या वनस्पती | छत्तीसगड, झारखंड, ओडिशा | ब्राझीलच्या दक्षिण भागात |
| ५ | गवताळ प्रदेश | गवताळ कुरणे | मध्य भारतातील पठारी भाग | अर्जेंटिनाच्या ‘पंपास’ प्रमाणे ब्राझीलमध्ये दक्षिण भागात |
प्रश्न २: वेगळा घटक ओळखा.
(अ) ब्राझीलमधील वनप्रकार –
उत्तर: (iii) हिमालयीन वने
(आ) भारताच्या संदर्भात –
उत्तर: (ii) भूमध्य सागरी वने
(इ) ब्राझीलमधील वन्य प्राणी –
उत्तर: (iv) सिंह
(ई) भारतीय वनस्पती –
उत्तर: (iii) ऑर्किड
प्रश्न ३: जोड्या जुळवा.
| वनांचा प्रकार | वनस्पतींची नावे |
|---|---|
| (अ) सदाहरित वने | (iii) पाऊ ब्रासील |
| (आ) पानझडी वने | (v) साग |
| (इ) समुद्रकाठची वने | (i) सुंदरी |
| (ई) हिमालयीन वने | (ii) पाईन |
| (उ) काटेरी व झुडपी वने | (iv) खेजडी |
प्रश्न ४: थोडक्यात उत्तरे द्या.
(अ) ब्राझील व भारतातील नैसर्गिक वनप्रकारातील फरक
- ब्राझीलमध्ये विषुववृत्तीय प्रदेशामुळे सदाहरित वर्षावने अधिक प्रमाणात आढळतात.
- भारतात वेगवेगळ्या हवामानामुळे सदाहरित, पानझडी, काटेरी, समुद्रकाठची व हिमालयीन वने आढळतात.
(आ) ब्राझील आणि भारतातील वन्य प्राणीजीवन व नैसर्गिक वनस्पती यांचा सहसंबंध
- ब्राझीलमध्ये अॅमेझॉन जंगलामुळे मोठ्या प्रमाणात जैवविविधता आहे, जसे की अनाकोंडा, मकाऊ, तामरिन.
- भारतात विविध प्रकारची वने असल्याने वाघ, गेंडा, हत्ती, बारशिंगा, माळढोक यांसारखे प्राणी आढळतात.
(इ) ब्राझील व भारताला कोणत्या पर्यावरणीय समस्यांना तोंड द्यावे लागते?
- दोन्ही देशांना जंगलतोड, शहरीकरण, प्रदूषण आणि जैवविविधतेच्या घटत्या संख्येच्या समस्यांना तोंड द्यावे लागते.
(ई) ब्राझील व भारतामधील वनांचा ऱ्हास होण्याची कारणे
- शेतीसाठी जंगलतोड (रोका शेती – ब्राझील, झूम शेती – भारत)
- वाढती लोकसंख्या आणि औद्योगिकीकरण
(उ) भारताचा सर्वाधिक भाग पानझडी वनांनी का व्यापला आहे?
- भारतात मोठ्या प्रमाणात मॉन्सून पर्जन्य असतो. त्यामुळे कोरड्या हवामानात पाने गळणारी पानझडी वने मोठ्या प्रमाणात आढळतात.
प्रश्न ५: भौगोलिक कारणे लिहा.
(अ) ब्राझीलचा उत्तरभाग घनदाट वनांनी व्यापला आहे.
- अॅमेझॉन नदीच्या आसपास मोठ्या प्रमाणात पर्जन्यवृष्टी होते, त्यामुळे सदाहरित वने आढळतात.
(आ) हिमालयाच्या उंच भागात वनस्पतींची संख्या विरळ आढळते.
- तापमान अत्यंत कमी असल्यामुळे फक्त काही प्रकारचे सूचिपर्णी वृक्ष (देवदार, पाईन) आढळतात.
(इ) ब्राझीलमध्ये कृमी कीटकांची संख्या जास्त आहे.
- गरम आणि दमट हवामानामुळे विविध प्रकारचे कीटक मोठ्या प्रमाणात आढळतात.
(ई) भारतातील वन्य प्राण्यांची संख्या दिवसेंदिवस कमी होत आहे.
- जंगलतोड, शिकार, हवामानबदल यामुळे वन्य प्राण्यांच्या अधिवासाचे नुकसान होते.
(उ) भारताप्रमाणे ब्राझीलमध्येही प्राणी व वनसंवर्धनाची गरज आहे.
- वाढते शहरीकरण आणि जंगलतोड यामुळे अनेक प्राणी नामशेष होण्याच्या मार्गावर आहेत.
Leave a Reply