भूगोल Notes Class 10 Chapter 2 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

स्थान -विस्तार

१.१ भारताचे स्थान व विस्तार

भारत आशिया खंडाच्या दक्षिण भागात स्थित आहे.

तो उत्तर व पूर्व गोलार्धात आहे.

भारताचा विस्तार:

• अक्षवृत्तीय विस्तार: ८°४’ उ. ते ३७°६’ उ. अक्षांश
• रेखावृत्तीय विस्तार: ६८°७’ पू. ते ९७°२५’ पू. रेखांश

भारताच्या मध्यातून मकरवृत्त (Tropic of Capricorn) २३°३०’ उ. अक्षवृत्तावरून जातो.

भारताचा दक्षिणेकडील टोक:

• मुख्य भूमीचा शेवटचा भाग: कन्याकुमारी
• संपूर्ण देशाचा शेवटचा टोक: इंदिरा पॉईंट (६°४५’ उ. अक्षांश)

भारताच्या पश्चिमेस अरबी समुद्र, पूर्वेस बंगालचा उपसागर, उत्तरेस हिमालय पर्वतरांग आणि दक्षिणेस हिंद महासागर आहे.

१.२ ब्राझीलचे स्थान व विस्तार

ब्राझील दक्षिण अमेरिका खंडात स्थित आहे.

तो मुख्यतः दक्षिण गोलार्धात व पश्चिम गोलार्धात आहे.

ब्राझीलचा विस्तार:

• अक्षवृत्तीय विस्तार: ५°१५’ उ. ते ३३°४५’ द. अक्षांश
• रेखावृत्तीय विस्तार: ३४°४७’ प. ते ७३°४८’ प. रेखांश

ब्राझीलच्या उत्तर भागातून विषुववृत्त जाते.

ब्राझीलच्या पूर्वेस अटलांटिक महासागर, उत्तरेस फ्रेंच गयाना, सुरिनाम, गयाना, व्हेनेझुएला आणि पश्चिमेस कोलंबिया, पेरू, बोलिव्हिया, अर्जेंटिना, पराग्वे हे देश आहेत.

२. भारत आणि ब्राझील यांची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी

२.१ भारताची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी

• भारत सुमारे दीड शतक ब्रिटिशांच्या अधिपत्याखाली होता.
• १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारत स्वातंत्र्यप्राप्त झाला.
• स्वातंत्र्यानंतर भारताने अनेक समस्या सहन केल्या जसे की:
  • तीन मोठ्या युद्धांना सामोरे जावे लागले.
  • दुष्काळ, अन्नटंचाई आणि आर्थिक समस्या.
• आर्थिक सुधारणांमुळे भारत एक महत्त्वाची जागतिक बाजारपेठ बनला आहे.
• भारत एक विकसनशील राष्ट्र असून तरुण लोकसंख्या मोठ्या प्रमाणावर आहे.

२.२ ब्राझीलची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी

• ब्राझील तीन शतकांपेक्षा जास्त काळ पोर्तुगीजांच्या अधिपत्याखाली होता.
• ७ सप्टेंबर १८२२ रोजी ब्राझील स्वातंत्र्यप्राप्त झाला.
• १९३० पासून १९८५ पर्यंत ब्राझील लष्करी राजवटीखाली होता.
• विसाव्या शतकाच्या शेवटी ब्राझीलने जागतिक वित्तीय संकटावर मात केली आणि महत्त्वाची बाजारपेठ म्हणून विकसित झाला.

३. भारत आणि ब्राझील यांच्यातील तुलनात्मक वैशिष्ट्ये

४. भारत आणि ब्राझील यांच्यातील प्रमुख भौगोलिक तुलना

४.१ भारत आणि ब्राझील यांचे आकारमान व विस्तार

• ब्राझीलचे क्षेत्रफळ ८५,१५,७६७ चौ. कि.मी. आहे.
• भारताचे क्षेत्रफळ ३२,८७,२६३ चौ. कि.मी. आहे.
• त्यामुळे ब्राझील क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने भारतापेक्षा सुमारे २.५ पट मोठा आहे.

४.२ हवामानातील फरक

• भारतात मानसून प्रकारचे हवामान असते.
• ब्राझीलमध्ये समशीतोष्ण आणि विषुववृत्तीय हवामानाचा प्रभाव आहे.

४.३ लोकसंख्या व विकास

• भारताची लोकसंख्या सुमारे १.४ अब्ज आहे.
• ब्राझीलची लोकसंख्या सुमारे २१ कोटी आहे.
• त्यामुळे भारताची लोकसंख्या ब्राझीलच्या तुलनेत खूप जास्त आहे.