भूगोल Important Questions Class 10 Chapter 8 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

अर्थव्यवस्था आणि व्यवसाय

लहान प्रश्न

1. अर्थव्यवस्था म्हणजे काय?

• उत्पादन, वितरण आणि उपभोग यांची एकत्रित व्यवस्था म्हणजे अर्थव्यवस्था.

2. मिश्र अर्थव्यवस्था कोणत्या देशांमध्ये आढळते?

• भारत आणि ब्राझीलसारख्या विकसनशील देशांमध्ये मिश्र अर्थव्यवस्था आढळते.

3. भारताची अर्थव्यवस्था कोणत्या क्षेत्रावर आधारित आहे?

• भारताची अर्थव्यवस्था शेती आणि सेवा क्षेत्रावर आधारित आहे.

4. ब्राझीलमध्ये कोणते प्रमुख उद्योग आहेत?

• लोखंड व पोलाद, साखर प्रक्रिया, खाणकाम, आणि वाहने उत्पादन उद्योग आहेत.

5. भारत आणि ब्राझील दोघेही कोणत्या प्रकारच्या देशांमध्ये मोडतात?

• दोन्ही देश विकसनशील देशांमध्ये मोडतात.

6. व्यापार संतुलन म्हणजे काय?

• देशाच्या निर्यात आणि आयात यामधील फरक म्हणजे व्यापार संतुलन.

7. भारत कोणकोणत्या वस्तूंची निर्यात करतो?

• चहा, कॉफी, औषधे, लोखंडखनिज, कापूस, वस्त्र आणि साखर.

8. ब्राझील कोणत्या कृषी उत्पादनासाठी प्रसिद्ध आहे?

• ब्राझील कॉफीच्या उत्पादनासाठी जगप्रसिद्ध आहे.

9. भारताच्या अर्थव्यवस्थेत सर्वाधिक लोक कोणत्या क्षेत्रात कार्यरत आहेत?

• भारतात प्राथमिक क्षेत्रात (शेती, मासेमारी, खाणकाम) सर्वाधिक लोकसंख्या कार्यरत आहे.

10. भारताच्या व्यापार संतुलनाचा कल कसा आहे?

• भारताची आयात निर्यातीपेक्षा अधिक असल्यामुळे व्यापार संतुलन तोट्यात आहे.

11. स्थूल राष्ट्रीय उत्पन्न (GNP) म्हणजे काय?

• देशाच्या एकूण उत्पादन आणि सेवांची किंमत म्हणजे स्थूल राष्ट्रीय उत्पन्न.

12. ब्राझीलमध्ये कोणते खनिज मोठ्या प्रमाणात सापडते?

• ब्राझीलमध्ये लोहखनिज, मँगनीज, तांबे आणि बॉक्साइट मोठ्या प्रमाणात सापडते.

13. भारताचा प्रमुख वाहन उद्योग कोणत्या राज्यात केंद्रित आहे?

• महाराष्ट्र, तामिळनाडू, आणि हरियाणामध्ये वाहन उद्योग केंद्रित आहे.

14. ब्राझीलमध्ये सर्वाधिक मासेमारी कोठे केली जाते?

• ब्राझीलच्या आग्नेय अटलांटिक महासागराच्या किनाऱ्यावर मासेमारी केली जाते.

15. भारत कोणकोणत्या देशांकडून पेट्रोलियम उत्पादने आयात करतो?

• सौदी अरेबिया, इराण, अमेरिका आणि रशिया.

16. भारताची मुख्य अन्नधान्य पिके कोणती आहेत?

• तांदूळ, गहू, ज्वारी, मका आणि बाजरी.

17. ब्राझीलमध्ये कोणत्या भागात कॉफीचे उत्पादन होते?

• मिनास झिराइस आणि सावो पावलो राज्यांमध्ये कॉफीचे उत्पादन होते.

18. भारत आणि ब्राझीलमध्ये कोणत्या प्रकारची अर्थव्यवस्था आहे?

• दोन्ही देशांमध्ये मिश्र अर्थव्यवस्था आहे.

19. व्यवसाय कोणत्या तीन प्रकारांमध्ये विभागले जातात?

• प्राथमिक, द्वितीयक आणि तृतीयक व्यवसाय.

20. शेतीव्यतिरिक्त भारतात कोणते महत्त्वाचे उद्योग आहेत?

• माहिती-तंत्रज्ञान, पोलाद, वाहन उत्पादन, औषधनिर्मिती, वस्त्रउद्योग.

लांब प्रश्न

1. मिश्र अर्थव्यवस्था म्हणजे काय? त्याचे उदाहरण द्या.

• मिश्र अर्थव्यवस्थेत खासगी आणि सरकारी दोन्ही क्षेत्रांचे योगदान असते.
• भारत आणि ब्राझीलमध्ये अशी अर्थव्यवस्था आहे जिथे सरकार सार्वजनिक सेवा पुरवते आणि खासगी कंपन्यांनाही व्यापार करण्याची संधी मिळते.

2. भारत आणि ब्राझीलच्या अर्थव्यवस्थेत काय फरक आहे?

• भारताची अर्थव्यवस्था शेतीप्रधान असून, लोकसंख्येचा मोठा भाग कृषी व्यवसायावर अवलंबून आहे, तर ब्राझीलमध्ये खाणकाम आणि उद्योगांना जास्त महत्त्व आहे. भारताच्या तुलनेत ब्राझीलमध्ये दरडोई उत्पन्न अधिक आहे, कारण तेथे लोकसंख्या तुलनेने कमी आहे.

3. व्यापार संतुलन म्हणजे काय? भारत आणि ब्राझीलच्या व्यापार संतुलनाची तुलना करा.

• व्यापार संतुलन म्हणजे देशाच्या आयात आणि निर्यात यामधील फरक. भारताची आयात निर्यातीपेक्षा अधिक असल्याने व्यापार संतुलन तोट्यात आहे, तर ब्राझील कृषी आणि खनिज संसाधनांच्या निर्यातीमुळे व्यापार संतुलन फायदेशीर स्थितीत आहे.

4. ब्राझीलच्या अर्थव्यवस्थेत खाणकाम व्यवसायाचा काय वाटा आहे?

• ब्राझील हा खनिज संपत्तीने समृद्ध देश असून, लोहखनिज, बॉक्साइट, मँगनीज आणि तांबे यांच्या निर्यातीमध्ये तो आघाडीवर आहे. खाणकाम व्यवसाय ब्राझीलच्या औद्योगिक क्षेत्राला चालना देतो आणि त्यामुळे तेथे मोठ्या प्रमाणात रोजगार निर्मिती होते.

5. भारत आणि ब्राझीलमधील कृषी व्यवसायात काय फरक आहे?

• भारतामध्ये शेती हा पारंपरिक व्यवसाय असून, मुख्यतः तांदूळ, गहू, डाळी आणि ऊस ही पिके घेतली जातात, तर ब्राझीलमध्ये कॉफी, सोयाबीन, ऊस आणि फळबागांना अधिक महत्त्व दिले जाते. भारतात लहान आणि मध्यम शेतकरी अधिक असून, ब्राझीलमध्ये मोठ्या प्रमाणात यांत्रिक शेती केली जाते.

6. भारताच्या अर्थव्यवस्थेत सेवा क्षेत्राचे योगदान काय आहे?

• भारताच्या अर्थव्यवस्थेत सेवा क्षेत्र महत्त्वपूर्ण आहे, कारण आयटी, बँकिंग, विमा, वाहतूक आणि पर्यटन यांसारख्या क्षेत्रांत मोठ्या प्रमाणात रोजगार उपलब्ध आहे. माहिती-तंत्रज्ञान क्षेत्रात भारताने जागतिक स्तरावर प्रगती केली असून, त्यामुळे राष्ट्रीय उत्पन्नात मोठी वाढ झाली आहे.

7. ब्राझीलमधील मासेमारी व्यवसायाची वैशिष्ट्ये कोणती आहेत?

• ब्राझीलमध्ये ७४०० किमी लांबीचा सागरी किनारा असून, अटलांटिक महासागराच्या किनारी मासेमारी मोठ्या प्रमाणावर केली जाते. थंड आणि उष्ण सागरी प्रवाहांचा संगम आणि भरपूर जैवविविधता यामुळे ब्राझीलमध्ये व्यावसायिक मासेमारी मोठ्या प्रमाणात होते.

8. भारत आणि ब्राझीलमध्ये खाणकाम व्यवसायाच्या वाढीवरील अडथळे कोणते आहेत?

• भारतात काही भागांमध्ये खाणकामासाठी आवश्यक तंत्रज्ञानाची कमतरता आणि पर्यावरणीय बंधने अडथळा ठरतात, तर ब्राझीलमध्ये अमेझॉन जंगल आणि दुर्गम प्रदेशांमुळे खाणकामाचा विकास संथ गतीने होत आहे. दोन्ही देशांना खाणकाम व्यवसाय वाढवण्यासाठी अधिक गुंतवणूक आणि तंत्रज्ञान विकासाची गरज आहे.

9. भारत आणि ब्राझील यांच्यातील औद्योगिक क्षेत्राची तुलना करा.

• भारतात वाहन, माहिती-तंत्रज्ञान, पोलाद, औषधनिर्मिती आणि कापड उद्योग मोठ्या प्रमाणावर विकसित झाले आहेत, तर ब्राझीलमध्ये खाणकाम, पोलाद, साखर प्रक्रिया आणि कृषी-आधारित उद्योग अधिक महत्त्वाचे आहेत. ब्राझीलच्या तुलनेत भारतातील औद्योगिक क्षेत्र अधिक व्यापक असून, जागतिक बाजारपेठेत भारताचा सहभाग मोठा आहे.

10. भारत आणि ब्राझीलच्या व्यापार नात्याची वैशिष्ट्ये कोणती आहेत?

• भारत आणि ब्राझील यांच्यात द्विपक्षीय व्यापार वाढत असून, भारत ब्राझीलकडून साखर, खनिजे आणि तेलबिया आयात करतो, तर ब्राझील भारताकडून औषधे, यंत्रसामग्री आणि वस्त्र खरेदी करतो. दोन्ही देश व्यापार वृद्धीकरिता विविध करार करत आहेत आणि त्यामुळे आर्थिक संबंध दृढ होत आहेत.