भूगोल Important Questions Class 10 Chapter 7 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

Imp Questions For All Chapters – भूगोल Class 10th

मानवी वस्ती

लहान प्रश्न

1. भारतामध्ये कोणत्या प्रकारच्या वस्त्या आढळतात?

→ भारतात मुख्यतः केंद्रित वस्ती आणि विखुरलेली वस्ती आढळतात.

2. ब्राझीलमध्ये मानवी वस्त्या प्रामुख्याने कोणत्या भागात आढळतात?

→ ब्राझीलमध्ये मानवी वस्त्या प्रामुख्याने आग्नेय किनारपट्टीवर आढळतात.

3. केंद्रित वस्ती कोणत्या ठिकाणी आढळते?

→ केंद्रित वस्ती सुपीक जमिनीच्या प्रदेशात आणि नद्यांच्या काठावर आढळते.

4. विखुरलेली वस्ती कोणत्या ठिकाणी आढळते?

→ विखुरलेली वस्ती डोंगराळ, वाळवंटी आणि जंगली प्रदेशात आढळते.

5. गंगा खोऱ्यात लोकसंख्या का दाट आहे?

→ गंगा खोऱ्यात सुपीक जमीन आणि भरपूर पाणी उपलब्ध असल्यामुळे लोकसंख्या दाट आहे.

6. अमेझॉन खोऱ्यात मानवी वस्त्या विरळ का आहेत?

→ अमेझॉन खोऱ्यात घनदाट जंगल, जास्त पाऊस आणि वाहतुकीच्या मर्यादा असल्यामुळे मानवी वस्त्या विरळ आहेत.

7. ब्राझीलच्या पूर्व किनारपट्टीवर लोकसंख्या जास्त का आहे?

→ ब्राझीलच्या पूर्व किनारपट्टीवर औद्योगिक व आर्थिक विकास, वाहतुकीची सोय आणि रोजगाराच्या संधी उपलब्ध असल्यामुळे लोकसंख्या जास्त आहे.

8. राजस्थानमध्ये मानवी वस्त्या विरळ का आहेत?

→ राजस्थानमध्ये उष्ण व कोरडे हवामान आणि पाण्याची कमतरता असल्यामुळे मानवी वस्त्या विरळ आहेत.

9. भारतामध्ये नागरीकरणाची पातळी किती आहे?

→ भारतामध्ये २०११ च्या जनगणनेनुसार ३१.२% लोकसंख्या शहरी भागात राहते.

10. ब्राझीलमध्ये नागरीकरणाचा दर किती आहे?

→ ब्राझीलमध्ये २०१० च्या जनगणनेनुसार ८६% लोकसंख्या शहरी भागात राहते.

11. साओ पावलो येथे मोठ्या प्रमाणात लोकसंख्या का आहे?

→ साओ पावलो येथे उद्योग, व्यापार, वाहतुकीची चांगली सुविधा आणि शेतीयोग्य जमीन उपलब्ध असल्यामुळे मोठ्या प्रमाणात लोकसंख्या आहे.

12. भारत आणि ब्राझीलमधील नागरीकरणात काय फरक आहे?

→ भारतात नागरीकरणाचा वेग कमी असून लोकसंख्या हळूहळू शहरी भागात स्थलांतरित होत आहे, तर ब्राझीलमध्ये नागरीकरणाचा वेग जास्त आहे.

13. ब्राझीलमध्ये “पश्चिमेकडे चला” धोरण का राबवले गेले?

→ ब्राझीलमध्ये लोकसंख्या पूर्व किनारपट्टीवर जास्त असल्याने आंतरिक भागात विकास वाढावा म्हणून “पश्चिमेकडे चला” धोरण राबवले गेले.

14. भारतामध्ये कोणती प्रमुख शहरे मोठ्या प्रमाणावर विकसित झाली आहेत?

→ भारतामध्ये मुंबई, दिल्ली, कोलकाता, चेन्नई आणि बेंगळुरू ही प्रमुख शहरे विकसित झाली आहेत.

15. भारतामध्ये नागरीकरणाचे मुख्य कारण कोणते आहे?

→ भारतामध्ये नागरीकरणाचे मुख्य कारण औद्योगिकीकरण, आधुनिक शिक्षण आणि रोजगाराच्या संधी उपलब्ध होणे हे आहे.

लांब प्रश्न

1. भारतामध्ये केंद्रित व विखुरलेल्या वस्त्यांचा आकृतीबंध कशामुळे ठरतो?

• भारतातील हवामान, पाण्याची उपलब्धता, जमिनीचा उतार आणि सुपीकता यांसारखे घटक वस्त्यांच्या आकृतीबंधावर परिणाम करतात. सपाट आणि सुपीक जमीन असलेल्या प्रदेशात केंद्रित वस्ती आढळते, तर डोंगराळ, घनदाट जंगलाने व्यापलेले किंवा अवर्षणग्रस्त प्रदेशात विखुरलेली वस्ती असते.

2. उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेश आणि मध्य भारतातील वस्त्यांमध्ये कोणते भौगोलिक फरक आहेत?

• उत्तर भारतीय मैदानी प्रदेशात नद्यांच्या खोऱ्यातील सुपीक जमीन, पाण्याचा मुबलक साठा आणि वाहतुकीच्या सुविधा यामुळे केंद्रित वस्ती असते. तर मध्य भारतातील वनाच्छादित प्रदेश, राजस्थानचे वाळवंट आणि डोंगराळ भागांमध्ये पाण्याची कमतरता आणि प्रतिकूल भौगोलिक परिस्थितीमुळे वस्त्या विरळ आढळतात.

3. ब्राझीलमधील वस्त्यांचे वितरण कोणत्या कारणांमुळे केंद्रित किंवा विरळ आहे?

• ब्राझीलमध्ये सुरुवातीच्या वसाहती प्रामुख्याने किनारपट्टीवर झाल्या. समुद्रसान्निध्य, सम हवामान, सुपीक जमीन, आणि आर्थिक विकासाच्या संधींमुळे येथील वस्त्या दाट आहेत. मात्र, अमेझॉन खोऱ्यात दाट जंगल, रोगट हवामान, वाहतुकीच्या मर्यादा यामुळे मानवी वस्त्या विरळ आहेत.

4. भारत आणि ब्राझीलच्या नागरीकरणाच्या प्रक्रियेत काय प्रमुख फरक आहे?

• भारताचे नागरीकरण तुलनेने मंद आहे, २०११ मध्ये ३१.२% लोकसंख्या शहरात होती. ब्राझीलमध्ये ८६% लोकसंख्या शहरी भागात राहते. भारताच्या नागरीकरणात दक्षिण भाग आघाडीवर आहे, तर ब्राझीलमध्ये दक्षिण आणि आग्नेय भागात नागरीकरण केंद्रित आहे.

5. भारतातील आणि ब्राझीलमधील नागरीकरणाला चालना देणारे महत्त्वाचे घटक कोणते आहेत?

• भारतात रोजगाराच्या संधी, औद्योगिकीकरण, आणि शिक्षणाच्या सुविधा यामुळे नागरीकरण वाढत आहे. ब्राझीलमध्ये औद्योगिकीकरण, वाहतुकीच्या सुधारणा, आणि बंदरांजवळ असलेले वाणिज्य केंद्रे नागरीकरणास प्रोत्साहन देतात.

6. गंगा नदीच्या खोऱ्यातील आणि अमेझॉन नदीच्या खोऱ्यातील वस्त्यांमध्ये काय मुख्य फरक आहे?

• गंगा खोऱ्यात सुपीक जमीन, मुबलक पाणी, आणि जलसिंचनाच्या सुविधांमुळे मोठ्या प्रमाणात वस्ती आहे. तर, अमेझॉन खोऱ्यात विषुववृत्तीय जंगल, रोगट हवामान, आणि वाहतुकीची कमतरता यामुळे मानवी वस्ती विरळ आहे.

7. भारत आणि ब्राझीलमधील नागरीकरणाचे भविष्यातील परिणाम काय असतील?

• भारतात नागरीकरणामुळे वाहतूक, पर्यावरण, आणि मूलभूत सुविधांवरील ताण वाढेल. ब्राझीलमध्ये नागरीकरणाचा वेग मंदावला असला तरी नागरीकरणाचे केंद्रीकरण आणि लोकसंख्येचे असमतोल वितरण मोठे आव्हान असेल.

8. भारताच्या उत्तरेकडील आणि दक्षिणेकडील भागातील नागरीकरणाचा तुलनात्मक अभ्यास करा.

• उत्तर भारतातील दिल्ली, चंदीगड यासारख्या शहरांमध्ये नागरीकरण मोठ्या प्रमाणात झाले आहे. दक्षिणेकडे, तमिळनाडू, महाराष्ट्र आणि केरळमध्ये नागरीकरण अधिक आहे. उत्तरेपेक्षा दक्षिण भारतात नागरीकरणाचा वेग जास्त असल्याचे दिसते.

9. ब्राझीलमध्ये “पश्चिमेकडे चला” धोरणाचा उद्देश काय आहे?

• ब्राझीलमध्ये किनारपट्टीवर मोठ्या प्रमाणात लोकसंख्या केंद्रित आहे. त्यामुळे पश्चिम भागात लोकसंख्या वाढावी व नागरीकरणाचे संतुलन साधले जावे म्हणून सरकारने “पश्चिमेकडे चला” हे धोरण राबवले आहे.

10. भारतामध्ये “खेड्याकडे चला” या धोरणाचा परिणाम काय आहे?

• भारतात नागरीकरणामुळे शहरांवरील लोकसंख्येचा ताण वाढला आहे. “खेड्याकडे चला” धोरणामुळे ग्रामीण भागाचा विकास, तेथील रोजगारनिर्मिती, आणि नागरी भागातील गर्दी कमी करणे हा उद्देश आहे.