भूगोल Important Questions Class 10 Chapter 6 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

लोकसंख्या

लहान प्रश्न

1. भारताची लोकसंख्या २०११ च्या जनगणनेनुसार किती होती?

→ भारताची लोकसंख्या २०११ च्या जनगणनेनुसार १२१ कोटी होती.

2. ब्राझीलची लोकसंख्या २०१० च्या जनगणनेनुसार किती होती?

→ ब्राझीलची लोकसंख्या २०१० च्या जनगणनेनुसार १९ कोटी होती.

3. भारताची लोकसंख्या घनता किती आहे?

→ भारताची सरासरी लोकसंख्या घनता ३८२ व्यक्ती प्रति चौ.किमी आहे.

4. ब्राझीलची लोकसंख्या घनता किती आहे?

→ ब्राझीलची सरासरी लोकसंख्या घनता २३ व्यक्ती प्रति चौ.किमी आहे.

5. भारताची सर्वाधिक लोकसंख्या असलेले राज्य कोणते आहे?

→ उत्तर प्रदेश हे भारतातील सर्वाधिक लोकसंख्या असलेले राज्य आहे.

6. ब्राझीलमध्ये लोकसंख्या सर्वाधिक कोणत्या भागात केंद्रित आहे?

→ ब्राझीलमध्ये लोकसंख्या आग्नेय किनारपट्टीवरील शहरांमध्ये अधिक आहे.

7. भारताच्या कोणत्या भागात लोकसंख्या विरळ आहे?

→ अरुणाचल प्रदेश, लडाख, राजस्थान आणि अंदमान-निकोबार बेटे येथे लोकसंख्या विरळ आहे.

8. ब्राझीलमध्ये लोकसंख्या विरळ असण्याचे कारण काय आहे?

→ अमेझॉन जंगल, उष्णकटिबंधीय हवामान आणि दुर्गम भागांमुळे लोकसंख्या विरळ आहे.

9. लोकसंख्येच्या वितरणावर कोणते नैसर्गिक घटक परिणाम करतात?

→ हवामान, पर्जन्यमान, जलस्रोत, मृदा आणि भौगोलिक परिस्थिती यांचा परिणाम होतो.

10. भारताच्या कोणत्या भागात लोकसंख्या जास्त प्रमाणात केंद्रित आहे?

→ गंगा-यमुना खोरे, महाराष्ट्र, तामिळनाडू, पश्चिम बंगाल आणि पंजाब येथे लोकसंख्या जास्त आहे.

11. ब्राझीलमधील अमेझॉन खोऱ्यात लोकसंख्या कमी का आहे?

→ येथे उष्णकटिबंधीय जंगल, जास्त पाऊस आणि दळणवळणाच्या मर्यादा आहेत.

12. भारत आणि ब्राझीलच्या लोकसंख्येच्या घनतेत मोठा फरक का आहे?

→ भारताचा भूभाग लहान असून संसाधने मुबलक आहेत, तर ब्राझीलमध्ये मोठा भूभाग असूनही अमेझॉन जंगलामुळे लोकसंख्या विरळ आहे.

13. भारताच्या तुलनेत ब्राझीलमध्ये स्त्री-पुरुष गुणोत्तर जास्त का आहे?

→ ब्राझीलमध्ये स्त्रियांना अधिक सामाजिक सुरक्षा व समान संधी दिल्या जातात, त्यामुळे गुणोत्तर जास्त आहे.

14. भारतात लोकसंख्यावाढ नियंत्रित करण्यासाठी कोणती पावले उचलली जात आहेत?

→ कौटुंबिक नियोजन, शिक्षण, जनजागृती आणि आरोग्यसेवा यांवर भर दिला जातो.

15. लोकसंख्येच्या वाढीचे मुख्य दोन घटक कोणते आहेत?

→ जन्मदर आणि स्थलांतर हे लोकसंख्या वाढीचे मुख्य घटक आहेत.

लांब प्रश्न

1. भारत आणि ब्राझीलच्या लोकसंख्येच्या घनतेतील फरक स्पष्ट करा.

→ भारताची लोकसंख्या घनता ३८२ व्यक्ती प्रति चौ.किमी असून ब्राझीलमध्ये ती फक्त २३ व्यक्ती प्रति चौ.किमी आहे. भारतात सुपीक जमीन आणि पाणी उपलब्ध असल्यामुळे लोकसंख्या दाट आहे, तर ब्राझीलमध्ये अमेझॉन जंगलामुळे लोकसंख्या विरळ आहे.

2. भारत आणि ब्राझीलच्या लोकसंख्येच्या वितरणावर हवामानाचा प्रभाव कसा आहे?

→ भारतात समशीतोष्ण हवामान आणि पाण्याची उपलब्धता असल्याने शेतीस अनुकूल परिस्थिती आहे, त्यामुळे लोकसंख्या जास्त आहे. ब्राझीलमध्ये अमेझॉन खोऱ्यात उष्णकटिबंधीय दमट हवामान आणि जास्त पाऊस असल्याने लोकसंख्या विरळ आहे.

3. भारत आणि ब्राझीलच्या लिंग गुणोत्तरातील फरक स्पष्ट करा.

→ भारतात लिंग गुणोत्तर ९४० स्त्रिया प्रति १००० पुरुष आहे, तर ब्राझीलमध्ये ते १००० पेक्षा अधिक आहे. भारतात कन्या भ्रूणहत्या, स्त्री शिक्षणाचा अभाव आणि सामाजिक असमानता यामुळे स्त्रियांचे प्रमाण कमी आहे, तर ब्राझीलमध्ये स्त्रियांना समान हक्क आणि संधी उपलब्ध आहेत.

4. लोकसंख्या वाढीचे अर्थव्यवस्थेवर होणारे परिणाम सांगा.

→ लोकसंख्या वाढल्याने संसाधनांवर ताण येतो, बेरोजगारी वाढते आणि दारिद्र्य वाढते. परंतु, सुशिक्षित आणि कार्यक्षम लोकसंख्या असेल, तर ती देशाच्या आर्थिक विकासाला चालना देऊ शकते.

5. भारताच्या वेगवान लोकसंख्या वाढीची कारणे कोणती आहेत?

→ भारतात जन्मदर जास्त असून मृत्युदर कमी झाल्याने लोकसंख्या वाढत आहे. आरोग्यसेवा सुधारल्यामुळे सरासरी आयुर्मान वाढले असून, अजूनही अनेक भागांत कुटुंब नियोजन प्रभावीपणे राबवले जात नाही.

6. ब्राझीलमध्ये लोकसंख्या वाढीचा दर भारताच्या तुलनेत कमी का आहे?

→ ब्राझीलमध्ये साक्षरतेचे प्रमाण जास्त असून, स्त्रियांमध्ये कौटुंबिक नियोजनाबद्दल जागरूकता अधिक आहे. शहरांमध्ये राहणाऱ्या लोकांची जीवनशैली आणि कारकीर्द महत्त्वाची असल्याने जन्मदर तुलनेने कमी आहे.

7. भारतात लोकसंख्येचे वितरण असमान का आहे?

→ भारतात गंगा खोऱ्यासारख्या सुपीक प्रदेशांमध्ये लोकसंख्या दाट आहे, तर राजस्थान आणि हिमालयातील भागात विरळ आहे. जलस्रोत, हवामान, शेतीयोग्य जमीन आणि रोजगाराच्या संधी यावर लोकसंख्येचे वितरण अवलंबून आहे.

8. ब्राझीलमध्ये लोकसंख्या कोणत्या भागांत जास्त प्रमाणात केंद्रित आहे?

→ ब्राझीलमध्ये आग्नेय किनारपट्टीवरील साओ पावलो, रिओ दी जनेरियो आणि ब्रासीलिया या भागांत लोकसंख्या जास्त आहे. या भागांमध्ये रोजगाराच्या संधी, चांगल्या सुविधा आणि अनुकूल हवामान उपलब्ध असल्यामुळे लोकसंख्या जास्त प्रमाणात आढळते.

9. भारत आणि ब्राझीलच्या लोकसंख्या वाढीच्या दरात मोठा फरक का आहे?

→ भारतातील लोकसंख्या वाढीचा दर अजूनही तुलनेने जास्त आहे, कारण येथे अजूनही कुटुंब नियोजन प्रभावी नाही. ब्राझीलमध्ये शिक्षण आणि आरोग्यसेवा अधिक प्रभावी असल्यामुळे जन्मदर कमी झाला आहे, त्यामुळे लोकसंख्या वाढीचा दर तुलनेने कमी आहे.

10. भारत आणि ब्राझीलमधील लोकसंख्या नियंत्रणासाठी कोणते उपाय करण्यात येत आहेत?

→ भारतात कुटुंब नियोजन, शिक्षण आणि आरोग्यसेवा सुधारण्यावर भर दिला जात आहे. ब्राझीलमध्ये उच्च साक्षरता, आर्थिक स्थिरता आणि आधुनिक जीवनशैलीमुळे लोकसंख्या वाढीचा दर नैसर्गिकरीत्या नियंत्रित झाला आहे.