भूगोल Important Questions Class 10 Chapter 4 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

हवामान

लहान प्रश्न

1. ब्राझीलमधील सरासरी तापमानकक्षा किती आहे?

→ ब्राझीलमध्ये सरासरी तापमानकक्षा २५°से. ते २८°से. दरम्यान आहे.

2. भारतामध्ये ४००० मिमीपेक्षा अधिक पर्जन्यमान असलेले प्रदेश कोणते आहेत?

→ मेघालयातील चेरापुंजी आणि मौसिनराम, तसेच पश्चिम घाटातील काही भाग.

3. भारताच्या हवामानावर सर्वाधिक प्रभाव टाकणारे घटक कोणते आहेत?

→ हिमालय पर्वत आणि हिंदी महासागर.

4. ब्राझीलमध्ये कोणत्या प्रकारचे वारे प्रामुख्याने पाऊस आणतात?

→ आम्नेय आणि ईशान्य व्यापार वारे.

5. राजस्थानमध्ये वाळवंट का आहे?

→ कारण अरवली पर्वतरांग सरळ उत्तर-दक्षिण दिशेने असून ती पावसाचे वारे अडवत नाही.

6. भारताच्या उत्तर भागातील हवामान कोणत्या प्रकारात मोडते?

→ समशीतोष्ण हवामान.

7. ब्राझीलमधील पर्जन्यछायेचा प्रदेश कोणता आहे?

→ ईशान्य ब्राझीलमधील “अवर्षण चतुष्कोन”.

8. भारतामध्ये तापमान कोणत्या दिशेने वाढते?

→ उत्तर ते दक्षिण दिशेने तापमान वाढते.

9. “रिओ दी जानेरो” शहरातील हवामान कसे आहे?

→ उष्णकटिबंधीय समुद्री हवामान, उष्ण आणि दमट.

10. भारताच्या द्वीपकल्पीय पठाराच्या कोणत्या भागात निमशुष्क हवामान आहे?

→ मध्य महाराष्ट्र, विदर्भ, तेलंगणा, आणि कर्नाटकच्या काही भागात.

11. ब्राझीलमध्ये हिमवर्षाव होत नाही, याचे कारण काय?

→ ब्राझील उष्ण कटिबंधात स्थित असल्याने तापमान सहसा शून्याच्या खाली जात नाही.

12. भारतामध्ये हवामानाच्या कोणत्या समस्या वारंवार उद्भवतात?

→ चक्रीवादळे, पूर, दुष्काळ, आणि अनियमित पाऊस.

13. भारतात मान्सून पावसाचे मुख्य प्रकार कोणते?

→ दक्षिण-पश्चिम मान्सून आणि ईशान्य मान्सून.

14. बिहार, टोकॅटींन्स, पर्नाब्युको आणि गोवा या प्रदेशांना हवामानाच्या कोणत्या गटात ठेवता येईल?

→ बिहार – मध्यम पावसाचे, गोवा – जास्त पावसाचे, टोकॅटींन्स – उष्ण व कोरडे, पर्नाब्युको – अवर्षण भाग.

15. ब्राझीलमध्ये उष्णकटिबंधीय वादळे का कमी प्रमाणात होतात?

→ व्यापारी वाऱ्यांच्या एकत्रीकरणाच्या प्रभावामुळे वादळांची निर्मिती होत नाही.

लांब प्रश्न

1. दक्षिणेकडून उत्तरेकडे भारतीय हवामानात कोणते बदल होतात?

→ भारताच्या दक्षिणेकडील भागात उष्णकटिबंधीय दमट हवामान आहे, तर उत्तरेकडील भागात समशीतोष्ण हवामान आहे. उत्तरेकडे गेल्यास तापमान अधिक बदलते, आणि हिवाळ्यात काही भागात तापमान -४०°C पर्यंत कमी होते.

2. भारताच्या हवामानावर हिंदी महासागर आणि हिमालयाचा काय प्रभाव आहे?

→ हिंदी महासागर ओलसर वारे आणतो आणि मान्सूनला चालना देतो. हिमालय थंड वारे अडवतो आणि भारतात उष्ण हवामान टिकवून ठेवतो.

3. ब्राझीलच्या हवामानावर प्रभाव टाकणारे प्रमुख घटक कोणते आहेत?

→ ब्राझीलमध्ये अक्षवृत्तीय विस्तार, समुद्राची सान्निध्यता, व्यापार वारे आणि उच्चभूमीच्या रचना यामुळे हवामान विविध आहे. विषुववृत्ताजवळ उष्ण, तर मकरवृत्ताजवळ समशीतोष्ण हवामान असते.

4. भारत आणि ब्राझील यांच्या हवामानात कोणते महत्त्वाचे फरक आहेत?

→ भारताचे हवामान मुख्यतः मान्सून प्रकारचे, तर ब्राझीलचे हवामान उष्णकटिबंधीय आणि समशीतोष्ण आहे. भारतात पावसाळा अनियमित असून तो जून-सप्टेंबर दरम्यान होतो, तर ब्राझीलमध्ये पाऊस वर्षभर कमी-अधिक प्रमाणात पडतो.

5. ब्राझीलच्या ईशान्य उच्चभूमीमध्ये पाऊस का कमी पडतो?

→ या भागात अजस्र कडा (Great Escarpment) आणि उच्चभूमीचे उंच प्रदेश असल्याने वारे अडवले जातात. त्यामुळे पर्जन्यछाया तयार होते आणि पाऊस कमी पडतो.

6. भारतामध्ये उष्णकटिबंधीय वादळे वारंवार का होतात?

→ हिंदी महासागर आणि बंगालच्या उपसागरातील गरम आणि ओलसर वाऱ्यांमुळे कमी दाबाचे क्षेत्र तयार होते. त्यामुळे भारताच्या पूर्व आणि पश्चिम किनाऱ्यावर वारंवार उष्णकटिबंधीय वादळे निर्माण होतात.

7. भारताच्या पूर्व किनाऱ्यावर नैसर्गिक बंदरे का कमी आहेत?

→ भारताच्या पूर्व किनाऱ्यावर नद्या मोठ्या प्रमाणात गाळ आणतात, त्यामुळे बंदरे निर्माण करणे कठीण होते. पश्चिम किनाऱ्यावर बंदरे खोल आणि सुरक्षित असल्यामुळे अधिक विकसित आहेत.

8. मान्सून परतीच्या काळात भारतात कोणत्या भागात जास्त पाऊस पडतो?

→ मान्सून परतताना ईशान्येकडून वाहणाऱ्या वाऱ्यांमुळे तमिळनाडू आणि दक्षिण आंध्र प्रदेशात जास्त पाऊस पडतो.

9. दिल्ली आणि कोलकाता यांच्या तापमान वक्रात कोणते साम्य आढळते?

→ दोन्ही ठिकाणी उन्हाळा अत्यंत उष्ण (४०°C पर्यंत) आणि हिवाळा तुलनेने थंड (१०-१५°C) असतो. परंतु कोलकात्यात बंगालच्या उपसागराचा परिणाम असल्याने हिवाळा सौम्य असतो.

10. मुंबईच्या हवामानाचा पर्जन्यमानाच्या आधारे अंदाज द्या.

→ मुंबईचे हवामान उष्णकटिबंधीय समुद्री प्रकारचे आहे, त्यामुळे ते उष्ण आणि दमट असते. येथे पश्चिम घाटामुळे भरपूर पाऊस (२००० मिमी पेक्षा जास्त) पडतो, आणि उन्हाळ्यात आर्द्रता जास्त असते.