संस्कृतम् आमोद: Question Answers Chapter 14 काव्यशास्त्रविनोदः Class 9 Sanskrit Aamod Maharashtra Board

भाषाभ्यास:

श्लोकः 1

1. एकवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न अ.
विपर्ययः कस्मिन् शब्दे दृश्यते ?

उत्तरम् : विपर्ययः ‘साक्षराः’ इति पदे दृश्यते।

प्रश्न आ.
विपर्यय: कस्मिन् शब्दे न दृश्यते ?

उत्तरम् : विपर्ययः ‘सरस’ इति पदे न दृश्यते।

प्रश्न इ.
मानवाः कीदृशाः भवेयुः?

उत्तरम् : मानवा: साक्षराः भवेयुः।

प्रश्न ई.
मानवाः कीदृशाः न भवेयु:?

उत्तरम् : मानवा: राक्षसाः न भवेयुः।

मराठी अनुवाद:

2. कोष्टकं पूरयत।

3. समानार्थकशब्द लिखत ।

राक्षसः, सरसः

• राक्षस: – असुरः। (राक्षस – दानव)
• सरस: – रसपूर्णः। (सुखद – रसाळ)

4. सन्धिविग्रहं कुरुत।

अ) विपरीतोऽपि – विपरीतः + अपि।
आ) विपरीताश्चेत् – विपरीताः + चेत्।

श्लोकः 2

 1. एकवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न अ.
वृक्षाग्रवासी कः?

उत्तरम् :
पक्षिराजः वृक्षाग्रवासी।नारिकेलं वृक्षाग्रवासी।

प्रश्न आ.
कः पक्षिराजः?

उत्तरम् :
गरुडः पक्षिराजः अस्ति ।

प्रश्न इ.
क: त्रिनेत्रधारी?

उत्तरम् :
शङ्करः त्रिनेत्रधारी। नारिकेलं त्रिनेत्रधारी।

प्रश्न ई.
कः शूलपाणिः ?

उत्तरम् :
शङ्करः शूलपाणिः।

प्रश्न उ.
क: जलं बिभर्ति ?

उत्तरम् :
घट: मेघः च जलं बिभर्तः। नारिकेलं जलं बिभर्ति।

प्रश्न ऊ.
कः त्वम्वस्त्रं धारयति ?

उत्तरम् :
सिद्धयोगी त्वम्वस्त्र धारयति। नारिकेलं त्वग्वस्वं धारयति।

मराठी अनुवाद:

2. शब्दसमूहस्य कृते एकं संक्षेपशब्द लिखत ।

अ) यः वृक्षस्य अग्रभागे निवसति – ……………
आ) पक्षिणां राजा – ……………
इ) यस्य त्रीणि नेत्राणि – …………..
ई) शूलं पाणौ यस्य सः – ……………
उ) यः त्वग्वस्त्रं धारयति – …………….

उत्तरम् :

अ) यः वृक्षस्य अग्रभागे निवसति – वृक्षाग्रवासी।

आ) पक्षिणां राजा – पक्षिराजः।

इ) यस्य त्रीणि नेत्राणि – त्रिनेत्रधारी।

ई) शूलं पाणौ यस्य सः – शूलपाणिः।

उ) य: त्वग्वस्त्रं धारयति . त्वग्वस्त्रधारी।

3. योग्यं पर्यायं चिनुत –

अ. पक्षिराजः वृक्षाग्रे (वसति/न वसति)।
आ. घटः त्रीणि नेत्राणि (धारयति/न धारयति)।
इ. शूलपाणिः जलं (बिभर्ति न बिभर्ति)।
ई. नारिकेलं त्वग्वस्त्रं (धारयति/न धारयति)।

उत्तरम् :

अ. पक्षिराज: वृक्षाग्रे वसति।

आ. घट: त्रीणि नेत्राणि न धारयति।

इ. शूलपाणि: जलं न बिभर्ति।

ई. नारिकेलं त्वग्वस्वं धारयति।

4. समानार्थकशब्दयुग्मं चिनुत लिखत च।

पक्षिराजः, शूलपाणिः, जलम्, मेघः, शङ्करः, वृक्षः, सिद्धयोगी, गरुडः, तरुः, तोयम्, जलदः, तपस्वी।

• पक्षिराज: – गरुडः।
• शूलपाणिः – शङ्करः।
• जलम् – तोयम्।
• मेष: – जलदः।
• वृक्षः – तरुः।
• सिद्धयोगी – तपस्वी।

श्लोकः 3.

1. कः कं वदति? 

‘पत्रं लिख।’

उत्तरम् :
पिता पुत्रं वदति।

2. एकवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न अ.
केन आज्ञा दत्ता?

उत्तरम् :
तातेन आज्ञा दत्ता।

प्रश्न आ.
केन आज्ञा न लजिता ।

उत्तरम् :
पुत्रेण आज्ञा न लङ्घिता।

प्रश्न इ.
पत्रं केन लिखितम् ?

उत्तरम् :
पुत्रेण पत्रं लिखितम्।

मराठी अनुवाद:

3. विशेषण-विशेष्य-अन्वितिं पूरयत ।

4. सन्धिविग्रहं कुरुत।

• ममाज्ञया – मम + आज्ञया।
• पितुराज्ञा – पितुः + आज्ञा।

5. श्लोकात् ‘क्त’ प्रत्ययान्तरूपाणि (क.भू.धा.वि.)
चिनुत लिखत च।

उत्तरम् :

1. कथितम्
2. लिखितम्
3. लक्षिता

श्लोकः 4.

1. क्रमानुसारं रचयत।

अ. त्रि-अक्षरयुक्ते शब्दे ‘य’ मध्ये तिष्ठति ।
आ. शब्दस्य आरम्भे ‘न’ विद्यते।
इ. शब्दस्य अन्ते अपि ‘न’ विद्यते।

उत्तरम् :

आ. शब्दस्य आरम्भे ‘न’ विद्यते,
अ. त्रि-अक्षरयुक्ते शब्दे ‘य’ मध्ये तिष्ठति।
इ. शब्दस्य अन्ते अपि ‘न’ विद्यते।

3. सन्धिं कुरुत।

अ. तस्य + आदिः (अ + आ) ………….
आ. तस्य + अन्तः (अ + अ) ………..
इ. तव + अपि (अ + अ) ………..
ई. अपि + अस्ति (इ + अ) ……….

उत्तरम् :

अ. तस्यादि – तस्य + आदि: + न।
आ. तस्यान्तः – तस्य + अन्तः।
इ. तवाप्यस्ति – तव + अपि + अस्ति।
ई. ममाप्यस्ति – मम + अपि + अस्ति।

श्लोकः 5.

2. अधोदत्तवाक्यानि श्लोकस्थ-समानार्थक-शब्दैः पुन: लिखत।

प्रश्न अ.
हरिणः शष्पाणि भक्षयति तथापि व्याधः तस्य शत्रुः भवति।

उत्तरम् :
मृगः शष्पाणि भक्षयति तथापि लुब्धकः तस्य वैरी भवति।

प्रश्न आ.
मत्स्य: जलं पिबति तथापि धीवरः तस्य रिपुः भवति।

उत्तरम् :
मीन : तोयं पिबति तथापि धीवर: तस्य वैरी भवति।

प्रश्न इ.
सत्पुरुषः निःस्पृहः वर्तते तथापि दुर्जनः तस्य अरि: भवति।

उत्तरम् :
सज्जन : निस्पृहः वर्तते तथापि पिशुन: तस्य वैरी भवति।

मराठी अनुवाद:

श्लोकः 6.

1. एकवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न अ.
कस्याः नद्याः वर्णनं सुभाषिते वर्तते?

उत्तरम् :
गङ्गानद्या: वर्णनं सुभषिते वर्तते।

प्रश्न आ.
शतचन्द्रं नभस्तलं कुत्र शोभते ?

उत्तरम् :
गढ़ानद्या: चञ्चलतरे वारिणि शतचन्द्रं नभस्तलं शोभते।

मराठी अनुवाद:

2. विशेषणैः जालरेखाचित्रं पूरयत ।

1. प्रतिबिम्बितम्
2. शतचन्द्रम्
3. तारकायुक्तम्

3. विशेषणं लिखत।

1. …………. वारिणि।
2. ……………नभस्तलम्।

उत्तरम् :

1. चञ्जलतरे वारिणि।
2. तारकायुक्तम् नभस्तलम्।

4. गङ्गा इति शब्दस्य अमरपङ्क्तिं लिखत।

उत्तरम् :
गङ्गा – जाह्नवी, भागीरथी जहुतनया, विष्णुपदी।

श्लोकः 7.

1. रिक्तस्थानं पूरयत।

2. प्रश्ननिर्माणं कुरुत।

प्रश्न अ.
त्वं धनिनां वक्त्रं मुहुः न ईक्षसे।

उत्तरम् :
त्वं किं मुहुः न ईक्षसे?

प्रश्न आ.
त्वं निद्रागमे निद्रासि।

उत्तरम् :
त्वं कदा निद्रासि?

मराठी अनुवाद:

3. समानार्थकशब्दं चिनुत लिखत च।

वदनम्, असत्यम्, शष्पम्, स्वापः, मृगः, पश्यसि

• वक्त्रम् – मुखम, तुण्डम्, वदनम्।
• मृषा – असत्यम्, मिथ्या।
• तृणम् – शष्पम्।
• निद्रा – स्वापः, शयनम्।
• मृगः – हरिणः।
• ईक्षसे – पश्यसि।

4. श्लोकात् षष्ठ्यन्तपदे चिनुत लिखत च।

उत्तरम् :

तस्य, तव, मम