हे पाठ “पिन्‌कोडू-प्रवर्तकः, महान् संस्कृतज्ञः !” या शीर्षकाखाली श्रीराम भिकाजी वेलणकर यांच्या कामाबद्दल सांगतो. वेलणकर हे कलकत्ता डाकतार विभागाचे संचालक होते आणि ते गणितज्ञ आणि संस्कृत पंडित होते. एकदा एक सैनिक त्यांच्याकडे आला आणि सांगितले की त्याला आपल्या आई-वडिलांच्या तब्येतीची माहिती मिळत नाही, कारण केरळहून अरुणाचलला पत्र पोहोचायला एक महिन्याहून अधिक वेळ लागत होता. ही समस्या ऐकून वेलणकरांनी विचार केला आणि अंकांवर आधारित पिनकोड प्रणाली सुरू केली. त्यांनी देशाचे आठ भाग केले आणि प्रत्येक भागाला क्रमांक दिले, ज्यामुळे पत्रे लवकर आणि चांगल्या प्रकारे पोहोचू लागली. ही प्रणाली १९७२ साली स्वातंत्र्यदिनी पंतप्रधान इंदिरा गांधींनी सुरू केली.
वेलणकरांना फक्त कामच नव्हे, तर संगीतही खूप आवडत होते. ते व्हायोलिन आणि तबला हे वाद्य चांगले वाजवत आणि त्यांनी ‘गीतगीर्वाण’ नावाचा संगीताचा ग्रंथ लिहिला. त्यांना नाटके लिहिणे आवडत असे, आणि त्यांनी ‘संगीतसौभद्र’, ‘रणश्रींग’ आणि ‘स्वातंत्र्यलक्ष्मी’ अशी अनेक नाटके लिहिली. त्यांचे लेखन, दिग्दर्शन आणि संगीत संयोजनातही कौशल्य होते, त्यामुळे त्यांच्या नाटकांना ‘सबकुछ श्रीभि’ अशी ओळख मिळाली. वेलणकर हे कर्तव्यदक्ष आणि मेहनती होते, आणि त्यांच्या पिनकोड प्रणालीमुळे आज आपण सहा अंकी पिनकोडच्या मदतीने पत्रे आणि पार्सल सहज मिळवू शकतो. त्यांचे हे कार्य खूप उपयुक्त ठरले आहे.
Leave a Reply