संस्कृतम् आनन्द: Notes Chapter 7 सूक्तिसुधा Class 9 Sanskrit Anand Maharashtra Board

परिच्छेद 1: चोरी आणि राजहानीपासून सुरक्षित संपत्ती

हा पाठ संस्कृतमधील सूक्तींवर आधारित आहे ज्या जीवनातील मौल्यवान धडे शिकवतात. पहिल्या सूक्तीत “न चोरहार्य न च राजहार्य” म्हणजे चोर किंवा राजा हरणार नाही अशी संपत्ती कोणती आहे असा प्रश्न उपस्थित होतो. उत्तर म्हणजे विद्या, जी “नित्यं वर्धत एव” म्हणजे नेहमी वाढतच राहते आणि “सर्वधनप्रधानम्” म्हणजे सर्व संपत्तींपैकी श्रेष्ठ आहे. यातून विद्या ही सर्वोत्तम संपत्ती असल्याचे समजते, जी चोरी किंवा राजाच्या हस्तक्षेपापासून सुरक्षित आहे.

परिच्छेद 2: उदार मन आणि विश्व कुटुंब

दुसऱ्या सूक्तीत “अयं निजः परो वेति गणना लघुचेतसाम्” म्हणजे छोट्या मनाच्या लोकांना आपले-परके अशी विभागणी करायला आवडते. परंतु “उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम्” म्हणजे उदार मनाच्या लोकांसाठी संपूर्ण पृथ्वीच एक कुटुंब आहे. यातून संकुचित विचार सोडून सर्वांशी प्रेमाने वागण्याचा संदेश मिळतो, जो समाजाला एकत्र बांधतो.

परिच्छेद 3: परोपकाराचा आदर्श

तिसऱ्या सूक्तीत परोपकाराचे महत्त्व दाखवले आहे. “परोपकाराय फलन्ति वृक्षा:” म्हणजे झाडे फळ देऊन परोपकार करतात, “नद्यः परोपकाराय वहन्ति” म्हणजे नद्या पाणी देऊन परोपकार करतात, “गावः परोपकाराय दुहन्ति” म्हणजे गायी दूध देऊन परोपकार करतात. शेवटी “इदं शरीरम् परोपकारार्थम्” म्हणजे हे शरीरही इतरांची सेवा करण्यासाठी आहे. यातून निसर्ग आणि माणसाने परोपकार करावा असा संदेश मिळतो.

परिच्छेद 4: सत्संगाचे चमत्कारिक फायदे

चौथ्या सूक्तीत सत्संगाचे फायदे सांगितले आहेत. “सत्संगतिः जाड्यं धियो हरति” म्हणजे सत्संग बुद्धीचे अज्ञान दूर करतो, “वाचि सत्यं सिश्चति” म्हणजे वाणीत सत्य आणतो, “मानोन्नतिं दिशति” म्हणजे सन्मान वाढवतो, “पापमपाकरोति” म्हणजे पाप नष्ट करतो, “चित्तं प्रसादयति” म्हणजे मन शांत करतो आणि “दिक्षु तनोति कीर्ति” म्हणजे कीर्ती पसरवतो. शेवटी “कथय किं न करोति पुंसाम्” म्हणजे सत्संग माणसासाठी काय करू शकत नाही असा प्रश्न विचारला जातो, जो सत्संगाचे महत्त्व अधोरेखित करतो.

परिच्छेद 5: नारी पूजनाचे महत्त्व

पाचव्या सूक्तीत नारी पूजनाचे महत्त्व मांडले आहे. “यत्र नार्यस्तु पूज्यन्ते रमन्ते तत्र देवता:” म्हणजे जिथे स्त्रियांचा आदर होतो तिथे देवता रममाण होतात. “यत्रैतास्तु न पूज्यन्ते सर्वास्तत्राफला: क्रिया:” म्हणजे जिथे स्त्रियांचा आदर नाही तिथे सर्व कृत्ये व्यर्थ होतात. यातून स्त्रीसन्मान हा समाजाच्या प्रगतीचा आधार आहे हे समजते.

परिच्छेद 6: जीवनातील मौल्यवान गुण

शेवटच्या सूक्तीत “यदा निःस्वो भवति सर्वस्वं तदा देवता:” म्हणजे जेव्हा माणूस सर्वस्व हरवतो तेव्हा देवता त्याच्याकडे वळतात. “यतस्ततः च पुण्यंते सततं स्वं फलं क्रीडा:” म्हणजे सर्व दिशेने पुण्य करणाऱ्याला नेहमी चांगले फळ मिळते आणि त्याचे जीवन खेळासारखे आनंदी राहते. यातून संकटातही चांगल्या कृत्यांचा फायदा होतो असा संदेश मिळतो.