पहिला परिच्छेद:
या पाठात योगाचे महत्त्व सांगितले आहे. योगामुळे माणसाचे आयुष्य निरोगी, सुंदर, दीर्घ आणि स्वस्थ राहते. शरीर, मन आणि आत्मा यांना बल मिळवण्यासाठी योग खूप फायदेशीर आहे. संयुक्त राष्ट्रांनी (UNO) २१ जून हा जागतिक योगदिन म्हणून घोषित केला आहे. हे पाठ “हठयोगप्रदीपिका” नावाच्या ग्रंथातून घेतले आहे, जे १५व्या शतकात स्वात्माराम योगींनी लिहिले. या ग्रंथाची भाषा सोपी आणि सुबोध आहे.
दुसरा परिच्छेद:
योगामुळे शांती, सुख आणि निरोगीपणा मिळतो, म्हणून शहाण्या माणसाने आपल्या शक्तीनुसार रोज योग करावा, असे या भागात सांगितले आहे. यात योगासने का महत्त्वाची आहेत हे स्पष्ट केले आहे. आसने केल्याने शरीर स्थिर, निरोगी आणि हलके राहते. यात वेगवेगळ्या आसनांचे वर्णन आहे, जसे की पद्मासन, धनुरासन आणि पश्चिमोत्तानासन.
तिसरा परिच्छेद:
या भागात पद्मासनाचे वर्णन आहे. डावा पाय डाव्या मांडीवर आणि उजवा पाय उजव्या मांडीवर ठेवून, दोन्ही हातांनी अंगठे धरून, हनुवटी हृदयाजवळ ठेवून नाकावर लक्ष केंद्रित करायचे. हे आसन रोग नष्ट करते आणि योग करणाऱ्यांसाठी फायदेशीर आहे. पुढे धनुरासन सांगितले आहे, ज्यात पायांचे अंगठे हातांनी धरून कानापर्यंत खेचायचे, ज्यामुळे शरीर धनुष्यासारखे वाकते.
चौथा परिच्छेद:
यात पश्चिमोत्तानासन आणि मत्स्येंद्रासन यांचे वर्णन आहे. पश्चिमोत्तानासनात पाय पुढे पसरून हातांनी पायांचे टोक धरायचे आणि कपाळ गुडघ्यावर ठेवायचे. मत्स्येंद्रासनात उजवा पाय डाव्या मांडीजवळ ठेवून, डावा पाय गुडघ्याबाहेर गुंडाळून शरीर वळवायचे. ही आसने श्रीमत्स्यनाथांनी सांगितली आहेत.
पाचवा परिच्छेद:
शवासन म्हणजे जमिनीवर प्रेतासारखे झोपणे. हे आसन थकवा घालवते आणि मनाला शांती देते. पण योगाला हानी पोहोचवणाऱ्या सहा गोष्टीही सांगितल्या आहेत: जास्त खाणे, जास्त मेहनत, बडबड करणे, नियमांचा हट्ट, लोकांची संगत आणि चंचलता. या गोष्टी टाळल्या पाहिजेत.
सहावा परिच्छेद:
शेवटी, पतंजली ऋषींना नमस्कार करून योगाचे महत्त्व सांगितले आहे. योगाने मन स्वच्छ होते, वाणीने शब्द शुद्ध होतात आणि वैद्यकाने शरीराचे दोष दूर होतात. सूर्यनमस्कार रोज केल्याने दारिद्र्य येत नाही आणि अष्टांग प्रणामाने शरीर निरोगी राहते.
Leave a Reply