परिचय आणि सुभाषितांचे महत्त्व:
“अव्ययमाला” हे दुसरे पाठ संस्कृत साहित्यातील सुभाषितांवर आधारित आहे. सुभाषित म्हणजे सुंदर आणि शोभिवंत बोलणे, जे थोडक्या शब्दांत खूप काही सांगते. संस्कृत साहित्यात अशी अनेक सुभाषिते आहेत, जी मधुर, गोड आणि गेय आहेत. त्यांचा खास गुण म्हणजे ती कमी अक्षरांत अर्थपूर्ण असतात. या पाठात सांगितले आहे की, सुभाषितांचा अभ्यास केल्याने आपली वाणी सुसंस्कृत आणि निर्दोष होते. तसेच, बोलण्याची कला आणि लेखन सुधारण्यासाठी ही सुभाषिते खूप उपयुक्त आहेत. म्हणूनच विद्यार्थ्यांनी ही सुभाषितांची माला पाठ करावी, असा सल्ला या पाठात दिला आहे.
श्लोक 1 – ईश्वराची निर्मिती:
पहिल्या श्लोकात ईश्वराने आपल्याला काय दिले, याचे वर्णन आहे. ईश्वराने ऐकण्यासाठी कान, बोलण्यासाठी सुंदर तोंड, श्वास घेण्यासाठी नाक, फिरण्यासाठी पाय, पाहण्यासाठी डोळे, देण्यासाठी हात आणि विचार करण्यासाठी मन दिले आहे. शेवटी प्रार्थना आहे की, ज्याने हे सर्व निर्माण केले, तो ईश्वर आपले रक्षण करो. हा श्लोक आपल्याला आपल्या शरीराच्या अवयवांचे महत्त्व आणि ईश्वरावर विश्वास ठेवण्याची शिकवण देतो.
श्लोक 2 – गुणांचे महत्त्व:
दुसऱ्या श्लोकात चांगल्या माणसांच्या गुणांचे महत्त्व सांगितले आहे. चांगले गुण हे दूतासारखे काम करतात आणि दूर राहणाऱ्या चांगल्या माणसांनाही जवळ आणतात. उदाहरण म्हणून, भुंगे केतकीच्या फुलांचा सुगंध घेऊन स्वतःहून तिथे येतात. याचा अर्थ, आपले चांगले गुण लोकांना आपल्याकडे आकर्षित करतात, जसे सुगंध भुंग्यांना आकर्षित करतो.
श्लोक 3 – गायींचे योगदान:
तिसऱ्या श्लोकात गायींचे कौतुक केले आहे. गायी कोरडी गवते खातात आणि जलाशयातून पाणी पितात, तरीही त्या लोकांना दूध देतात. म्हणून त्यांना ‘लोकमाता’ म्हणतात. हा श्लोक आपल्याला सांगतो की, गायी कमी घेऊनही खूप काही देतात, आणि त्यांचे आपल्या जीवनात खूप महत्त्व आहे.
श्लोक 4 – गंमतीशीर संवाद:
चौथा श्लोक थोडा मजेशीर आहे. यात एक बायको दुसऱ्या बायकोबद्दल बोलते. ती म्हणते, “त्याच्यासाठी ‘विहस्य’ म्हणजे त्याला आणि ‘विहाय’ म्हणजे त्याच्यासाठी, मग मी त्याची दुसरी बायको कशी होऊ?” यातून ‘षष्ठी’ आणि ‘चतुर्थी’ या विभक्तींचा वापर दाखवला आहे. हा श्लोक आपल्याला भाषेच्या खेळकर वापराबरोबरच थोडी गंमत शिकवतो.
श्लोक 5 – आपली जागा सोडू नये:
पाचव्या श्लोकात एक महत्त्वाची शिकवण आहे. दात, केस, नखे आणि माणसे आपल्या जागेवरून हलली की चांगली दिसत नाहीत. म्हणून बुद्धिमान माणसाने आपली जागा सोडू नये, असे सांगितले आहे. याचा अर्थ, प्रत्येकाने आपल्या योग्य ठिकाणी राहूनच आपले मूल्य टिकवावे.
निष्कर्ष आणि उद्देश:
या पाठातून पाच वेगवेगळ्या श्लोकांमधून वेगवेगळ्या गोष्टी शिकायला मिळतात-ईश्वरावर विश्वास, चांगले गुण, गायींचे महत्त्व, भाषेची गंमत आणि आपली जागा टिकवणे. सुभाषितांचा अभ्यास केल्याने आपले बोलणे आणि लेखन सुधारते, आणि आपण चांगले वक्ते बनू शकतो. म्हणूनच या सुभाषितांची माला पाठ करणे विद्यार्थ्यांसाठी खूप फायदेशीर आहे.
Leave a Reply