पहिला परिच्छेद :
श्लोक: साक्षा विपरीताश्रेयः राक्षस एष केवलम्।सरस्सो विपरीतोऽपि सरस्त्वं न मुञ्चति॥
सारांश: या श्लोकात सांगितले आहे की रावण हा खरोखरच उलटा विचार करणारा राक्षस होता, कारण तो विद्वान असूनही त्याने अपशय (वाईट मार्ग) निवडला. एक तलाव जर चुकून उलटा झाला (उलट वाहू लागला) तरीसुद्धा त्याची “सरस्व” (तलावपणाची) ओळख नाहीशी होत नाही, तसा रावणही विद्वान असूनसुद्धा आपल्या आचरणामुळे राक्षसच राहिला. म्हणजेच, खरे ज्ञान म्हणजे फक्त शिका-पाठ करा एवढेच नाही, तर त्याचा सद्वापर महत्त्वाचा आहे.
दुसरा परिच्छेद :
श्लोक: वृक्षावासी न च पक्षिराजः… जलं च बिभ्रद् घटो न मेघः॥
सारांश: या श्लोकात काही उदाहरणे दिली आहेत – वृक्षावर राहणारा प्रत्येक प्राणी पक्षी नसतो; तीन डोळे असूनही तो शंकर नाही, शूळ हातात असला तरी शिव होईलच असे नाही; दोरीने कमरेला बांधलेला हरकोणी सिद्धयोगी नाही; पाण्याने भरलेला घडा मेघ (ढग) नाही.
अर्थ: केवळ बाह्यरूप, चिन्हे किंवा देखाव्याने कोणी महात्मा, विद्वान किंवा श्रेष्ठ ठरत नाही. खरे महत्त्व आहे अंतर्गत गुणांचे.
तिसरा परिच्छेद :
श्लोक: तातेन कथितं पुत्र पत्रं लिख ममाज्ञया… न लङ्घिता॥
सारांश: येथे एक मुलगा सांगतो की त्याच्या वडिलांनी त्याला काही पत्र लिहायला सांगितले होते. हे पत्र पित्याच्या आज्ञेने लिहिले गेले असून त्याचे कोणतीही सीमा किंवा नियम तोडले गेलेले नाहीत.
अर्थ: पालकांची आज्ञा आणि संस्कार हे महत्त्वाचे असतात. त्यांचे पालन करताना आपण आपली मर्यादा आणि कर्तव्य याची जाणीव ठेवली पाहिजे.
चौथा परिच्छेद :
श्लोक: न तस्यार्दं नतस्यार्धं यो मध्ये तस्य स्थितः… स पण्डितः॥
सारांश: जो व्यक्ती दोन टोकांच्या विचारांमध्ये संतुलन राखतो, एकीकडेही झुकत नाही, तो खरा पंडित (विद्वान) आहे. दोन्ही टोकांच्या मध्ये राहून समजून घेणे हेच खरे पांडित्य आहे.
अर्थ: अत्यंत विचारपूर्वक, समजूतदारपणे आणि समतोल बुद्धीने वागणे हेच खरे शहाणपण आहे.
पाचवा परिच्छेद :
श्लोक: गङ्गातटस्थितं वारिणि प्रतिबिम्बितम्… शशाङ्कस्य नमस्तस्मै॥
सारांश: गंगेच्या तीरावर पाण्यात प्रतिबिंबित झालेला चंद्र सौंदर्याने खूप सुंदर दिसतो. अशा त्या तेजस्वी चंद्राला वंदन असो.
अर्थ: खरे सौंदर्य आणि तेज हे नेहमीच स्वतःच्या स्थैर्याने आणि प्रतिबिंबाने झळकत असते.
Leave a Reply