राज्यशास्त्र Question Answers Class 9 Chapter 4 Rajyashastra Maharashtra Board Marathi Medium

संयुक्त राष्ट्रे

स्वाध्याय

१. दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.
(१) पुढीलपैकी कोणते राष्ट्र संयुक्त राष्ट्रांच्या सुरक्षा परिषदेचे कायमस्वरूपी सभासद नाही?
उत्तर: (क) जर्मनी

(२) भारतात बाल-कुपोषण समस्येवर उपाययोजना करण्यासाठी विविध कार्यशाळा आयोजित करणारी आंतरराष्ट्रीय संस्था.
उत्तर:(अ) युनिसेफ

(३) संयुक्त राष्ट्रे संघटनेच्या आज सभासद असणाऱ्या राष्ट्रांची संख्या-
उत्तर: (ब) १९३

२. पुढील विधाने चूक की बरोबर ते कारणासह स्पष्ट करा.
उत्तर:
(१) महासभा जागतिक प्रश्नांवर चर्चा करण्याचे व्यासपीठ आहे.
✔ बरोबर
– महासभा ही संयुक्त राष्ट्रांच्या सर्व सदस्य राष्ट्रांचे प्रतिनिधित्व करणारी प्रमुख संस्था आहे. येथे आंतरराष्ट्रीय शांतता, मानवी हक्क, पर्यावरण, आरोग्य, अर्थव्यवस्था आणि शस्त्रनिर्मूलन यासारख्या जागतिक प्रश्नांवर चर्चा केली जाते.

(२) संयुक्त राष्ट्रांमधील सर्व सदस्य राष्ट्रांना दर्जा समान नसतो.
❌ चूक
– महासभेतील सर्व राष्ट्रांना समान मताधिकार असतो. मात्र, सुरक्षा परिषदेमध्ये पाच कायमस्वरूपी सभासदांना (अमेरिका, रशिया, चीन, फ्रान्स, इंग्लंड) नकाराधिकार (Veto Power) असल्यामुळे त्यांना विशेष अधिकार मिळतात.

(३) चीनने सुरक्षा परिषदेत नकाराधिकार वापर केला तरी ठराव संमत होऊ शकतो.
❌ चूक
– सुरक्षा परिषदेतील कोणत्याही कायमस्वरूपी सभासदाने नकाराधिकार वापरल्यास ठराव संमत होऊ शकत नाही.

(४) संयुक्त राष्ट्रांच्या कार्यात भारताने महत्त्वाची कामगिरी बजावली आहे.
✔ बरोबर
– भारताने संयुक्त राष्ट्रांच्या शांतता मोहिमांमध्ये मोठा सहभाग घेतला आहे. भारताने शांतिसेनेसाठी सैन्य पाठवले, निर्वसाहतीकरणाच्या (decolonization) प्रक्रियेत योगदान दिले, तसेच विकसनशील देशांच्या विकासासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे.

३. पुढील संकल्पना स्पष्ट करा.
(१) नकाराधिकार (Veto Power):
– संयुक्त राष्ट्रांच्या सुरक्षा परिषदेतील पाच कायमस्वरूपी सदस्य (अमेरिका, रशिया, चीन, फ्रान्स आणि इंग्लंड) यांना दिलेला विशेष अधिकार म्हणजे नकाराधिकार होय.
– याचा अर्थ त्या पाच देशांपैकी कोणत्याही एका देशाने एखाद्या ठरावाला विरोध केल्यास तो ठराव संमत होऊ शकत नाही.

(२) युनिसेफ (UNICEF):
– United Nations International Children’s Emergency Fund (UNICEF) ही संयुक्त राष्ट्रांची संस्था आहे, जी बालकांच्या आरोग्य, पोषण, शिक्षण आणि कल्याणासाठी कार्य करते.
– भारतात बालकांसाठी लसीकरण मोहिमा, पोषण कार्यक्रम आणि शिक्षण प्रकल्प राबवण्यासाठी युनिसेफ कार्यरत आहे.

४. पुढील प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे लिहा.
(१) संयुक्त राष्ट्रे या संघटनेच्या स्थापन्येची कारणे लिहा.
उत्तर: दुसऱ्या महायुद्धानंतर आंतरराष्ट्रीय शांतता व सुरक्षा राखण्यासाठी संयुक्त राष्ट्रांची स्थापना करण्यात आली.

या संघटनेच्या स्थापनेची प्रमुख कारणे –
महायुद्धामुळे झालेली विध्वंसात्मक हानी.
राष्ट्रसंघाच्या अपयशामुळे नवीन जागतिक संघटनेची गरज.
शांतता, मानवी हक्क आणि आंतरराष्ट्रीय सहकार्य सुनिश्चित करणे.

(२) संयुक्त राष्ट्रांची शांतिसेना कोणती भूमिका बजावते?
उत्तर: संयुक्त राष्ट्रांची शांतिसेना युद्धग्रस्त प्रदेशांमध्ये शांतता व स्थैर्य प्रस्थापित करण्याचे कार्य करते. तिची प्रमुख कार्ये –

युद्धबंदीवर नजर ठेवणे.
संघर्षग्रस्त भागात शांतता प्रस्थापित करणे.
नागरिकांना सुरक्षा पुरवणे.
निवडणुका, प्रशासन आणि कायदा-सुव्यवस्था राखण्यासाठी मदत करणे.

(३) संयुक्त राष्ट्रांचे उद्दिष्ट लिहा.
उत्तर: संयुक्त राष्ट्रांचे मुख्य उद्दिष्टे पुढीलप्रमाणे आहेत –

जागतिक शांतता आणि सुरक्षा राखणे.
राष्ट्रांमध्ये मैत्रीपूर्ण संबंध प्रस्थापित करणे.
मानवी हक्कांचे संरक्षण आणि संवर्धन करणे.
आंतरराष्ट्रीय सहकार्य वाढवणे आणि सामाजिक-आर्थिक समस्या सोडवणे.

५. दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.
(१) संयुक्त राष्ट्रांच्या घटकशाखांविषयी माहिती देणारा पुढील तक्ता पूर्ण करा.

(२) संयुक्त राष्ट्रांच्या स्थापन्येचा कालक्रम पुढील कालरेषेवर दाखवा.

(३) संयुक्त राष्ट्रांच्या संबंधातील पुढील वृक्षरचना पूर्ण करा.
उत्तर:
मुख्य घटक शाखा:
महासभा (General Assembly)
सुरक्षा परिषद (Security Council)
आर्थिक आणि सामाजिक परिषद (Economic and Social Council)
आंतरराष्ट्रीय न्यायालय (International Court of Justice)

संलग्न संस्था:
युनिसेफ (UNICEF) – बालकांचे आरोग्य व शिक्षण
युनेस्को (UNESCO) – शिक्षण, विज्ञान व संस्कृती
WHO (World Health Organization) – जागतिक आरोग्य संघटना
FAO (Food and Agriculture Organization) – अन्न आणि कृषी संघटना