राज्यशास्त्र Question Answers Class 9 Chapter 3 Rajyashastra Maharashtra Board Marathi Medium

भारताची सुरक्षा व्यवस्था

स्वाध्याय

1. योग्य पर्याय निवडा:
उत्तर: (१) भारताचे (ब) राष्ट्रपती हे सर्व संरक्षक दलांचे सरसेनापती असतात.
(२) भारताच्या सागरी किनाऱ्याच्या संरक्षणाची जबाबदारी (ब) तटरक्षक दल यांच्यावर असते.
(३) विद्यार्थ्यांमध्ये शिस्त व लष्करी शिक्षणाची आवड निर्माण करण्यासाठी (क) एन.सी.सी. ची स्थापना करण्यात आली.

2. पुढील विधाने चूक की बरोबर ते कारणासहित स्पष्ट करा.

उत्तर:
(१) मानव सुरक्षेसाठी दहशतवाद नष्ट करणे आवश्यक आहे. – बरोबर, कारण दहशतवाद लोकांच्या सुरक्षिततेला मोठा धोका निर्माण करतो.
(२) प्रत्येक राष्ट्र स्वतःसाठी भक्कम सुरक्षा व्यवस्था निर्माण करते. – बरोबर, कारण राष्ट्राच्या सार्वभौमत्वाचे रक्षण करणे हे राज्याचे प्राथमिक कर्तव्य असते.
(३) भारत आणि पाकिस्तान यांच्यात कोणतेच वादग्रस्त प्रश्न नाहीत. – चूक, कारण काश्मीर प्रश्न, सीमावाद, घुसखोरी आणि पाणीवाटपाचे वाद आहेत.

3. पुढील संकल्पना स्पष्ट करा.
उत्तर:
(१) जलद कृती दलाचे कार्य – दहशतवादी हल्ले, दंगे, बाँबस्फोट यांसारख्या आपत्तींमध्ये जलद कृती दल वेगवान हालचाली करून जनजीवन सुरळीत करण्याचे काम करते.
(२) मानव सुरक्षा – नागरिकांना निरक्षरता, दारिद्र्य, रोगराई, प्रदूषण, दहशतवाद यांसारख्या धोक्यांपासून सुरक्षित ठेवणे म्हणजे मानव सुरक्षा.
(३) गृहरक्षक दल – नैसर्गिक आपत्ती, दंगल, सार्वजनिक सुरक्षितता आणि आपत्कालीन परिस्थितीत मदत करणारे दल.

4.पुढील प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे लिहा.

(१) राष्ट्राच्या सुरक्षेला कोणत्या बाबींमुळे धोका निर्माण होतो?
उत्तर:

• बाह्य आक्रमणे
• सीमावाद
• दहशतवाद
• नक्षलवादी चळवळ
• आंतरराष्ट्रीय राजकीय तणाव

(२) सीमा सुरक्षा दलाची कार्ये लिहा.
उत्तर:

• सीमारेषेचे रक्षण करणे
• तस्करी रोखणे
• गस्त घालणे
• घुसखोरी थांबवणे

(३) मानव सुरक्षा म्हणजे काय?
उत्तर: नागरिकांचे शिक्षण, आरोग्य, मूलभूत गरजा, सुरक्षितता, आणि विकासाच्या संधींचे संरक्षण करणे म्हणजे मानव सुरक्षा.

5. दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.
१. सुरक्षा दलांविषयीचा पुढील तक्ता पूर्ण करा.

२. भारताच्या सुरक्षितेतील आव्हाने पुढील संकल्पना चित्राच्या सहाय्याने दाखवा.

सीमा सुरक्षा धोके (Border Security Threats) – पाकिस्तान, चीन यांसारख्या शेजारील देशांशी तणाव, घुसखोरी, सीमावाद.
दहशतवाद (Terrorism) – आंतरराष्ट्रीय व स्थानिक दहशतवादी गटांकडून होणारे हल्ले.
सायबर हल्ले (Cyber Threats) – सायबर गुन्हेगारी, डेटा चोरी, हॅकिंग.
अंतर्गत बंडखोरी (Internal Insurgency) – नक्षलवाद, माओवाद आणि इतर विद्रोही चळवळी.