राज्यशास्त्र Question Answers Class 9 Chapter 2 Rajyashastra Maharashtra Board Marathi Medium

भारताच्या परराष्ट्र धोरणाची वाटचाल

स्वाध्याय

1. दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
उत्तर:
ऊर्जा निर्मिती (ड) हा अणुऊर्जा आयोग स्थापन करण्याचा मुख्य उद्देश होता.
आर्थिक विकास (अ) हे जगातील सर्व राष्ट्रांचे सर्वांत महत्त्वाचे उद्दिष्ट बनले आहे.
अलिप्ततावाद (क) ही भारताच्या परराष्ट्र धोरणातील महत्त्वाची बाब आहे.
पोखरण (क) येथे 1974 साली भारताने अणुचाचणी केली.

2. पुढील विधाने चूक की बरोबर ते कारणासहित स्पष्ट करा.
उत्तर: 
पं. नेहरूंनी भारत-चीन संबंध सुधारण्यास मोठे योगदान दिले. – बरोबर
→ पं. नेहरूंनी शांतता व सहजीवन यावर भर देऊन चीनबरोबर संबंध सुधारण्याचा प्रयत्न केला.

अटलबिहारी वाजपेयी यांनी पाकिस्तानसोबत संबंध सुधारण्यास प्रयत्न केला. – बरोबर
→ अटलबिहारी वाजपेयी यांनी “लाहोर बस यात्रा” व “अग्निपरीक्षा” द्वारे भारत-पाक संबंध सुधारण्याचा प्रयत्न केला.

3. पुढील संकल्पना स्पष्ट करा.
भारताचे परराष्ट्र धोरण:
उत्तर: भारताचे परराष्ट्र धोरण शांतता, सहकार्य, अलिप्ततावाद, आर्थिक प्रगती व राष्ट्रीय सुरक्षा यावर आधारित आहे.

राष्ट्रीय हितसंबंध:
उत्तर: एखाद्या राष्ट्राचे सार्वभौमत्व, संरक्षण, आर्थिक विकास आणि स्थैर्य यांचा समावेश राष्ट्रीय हितसंबंधांत होतो.

जागतिक शांतता:
उत्तर: सर्व देशांमध्ये शांतता व सहकार्य टिकून राहावे आणि कोणतेही युद्ध अथवा संघर्ष टाळावा, हा जागतिक शांततेचा मुख्य उद्देश आहे.

4. अण्वस्त्र सज्जतेमुळे जागतिक शांततेस धोका निर्माण झाला आहे, याविषयी तुम्हांला काय वाटते?
उत्तर: अण्वस्त्र सज्जता वाढल्यामुळे देशांमध्ये शस्त्रस्पर्धा वाढत आहे आणि त्यामुळे युद्धाची शक्यता निर्माण होते. यामुळे जागतिक शांतता धोक्यात आली आहे.

5. पुढील प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे लिहा.
(i) भारताचे परराष्ट्र धोरण कोणत्या मूल्यांवर आधारित आहे?
उत्तर: शांतता, सहकार्य, अलिप्ततावाद, राष्ट्रीय सुरक्षा आणि आर्थिक विकास.

(ii)भारत-चीन संबंध सुधारण्यास कोणी कोणी योगदान दिले?
उत्तर: पं. नेहरू, राजीव गांधी, अटलबिहारी वाजपेयी आणि नरेंद्र मोदी यांनी भारत-चीन संबंध सुधारण्याचा प्रयत्न केला.

(iii)भारताच्या परराष्ट्र धोरणाची उद्दिष्टे लिहा.
उत्तर: शेजारी राष्ट्रांशी मैत्रीपूर्ण संबंध ठेवणे.
राष्ट्रीय सुरक्षा व सार्वभौमत्व टिकवणे.
आंतरराष्ट्रीय शांततेला पाठिंबा देणे.
आंतरराष्ट्रीय व्यापार व सहकार्यास महत्त्व देणे.

6. पुढील संकल्पनाचित्र तयार करा.
उत्तर: परराष्ट्र धोरण निश्चित करणारे घटक

राष्ट्रीय हितसंबंध (National Interests)
आंतरराष्ट्रीय संबंध (International Relations)
आर्थिक परिस्थिती (Economic Conditions)
सुरक्षा आणि संरक्षण (Security and Defense)
भौगोलिक स्थान (Geographical Location)