राज्यशास्त्र Notes Class 9 Chapter 5 Rajyashastra Maharashtra Board Marathi Medium

भारत व अन्य देश

भारत व शेजारील राष्ट्रे

• भारताचे भौगोलिक व राजकीय महत्त्व आशियात मोठे आहे.
• भारताच्या शेजारील देशांमध्ये अफगाणिस्तान, पाकिस्तान, श्रीलंका, बांगलादेश, म्यानमार, नेपाळ, भूटान, चीन, मालदीव यांचा समावेश होतो.
• भारताने समानता व परस्पर आदर यावर आधारित परराष्ट्र धोरण ठेवले आहे.

भारत-पाकिस्तान संबंध
1947 साली फाळणी होऊन भारत-पाकिस्तान स्वतंत्र झाले.
महत्त्वाचे संघर्षाचे मुद्दे:

• जागतिक दृष्टिकोनातील फरक
• काश्मीर समस्या
• अण्वस्त्रविषयक वाद

युद्ध व करार:

• 1948, 1965, 1971, 1999 (कारगिल युद्ध) – काश्मीर व इतर विषयांवरून युद्धे झाली.
• शिमला करार (1972) – द्विपक्षीय संबंध सुधारण्यासाठी प्रयत्न.
• ताश्कंद करार (1966) – युद्धानंतर शांती प्रस्थापित करण्यासाठी.

भारत-चीन संबंध
मुख्य समस्या:

1. सीमावाद – अक्साई चीन, अरुणाचल प्रदेश (मॅकमोहन रेषा)
2. तिबेट समस्या – दलाई लामांना भारताने आश्रय दिल्यामुळे संघर्ष.

1962 मध्ये चीनने भारतावर आक्रमण केले.
चीन-पाकिस्तान मैत्रीमुळे भारताच्या सुरक्षेला धोका.
व्यापार आणि सहकार्य वाढत आहे – आर्थिक संबंध सुधारत आहेत.

भारताचे अन्य शेजारील राष्ट्रांशी संबंध
1. अफगाणिस्तान – भारत अफगाणिस्तानच्या विकासासाठी मदत करतो (शाळा, रस्ते, वीज, आरोग्य).
2. बांगलादेश – 1971 मध्ये भारताच्या मदतीने स्वतंत्र झाला. व्यापारी संबंध वाढले.
3. श्रीलंका – भारताने शांतिसेना पाठवली होती. सागरी सुरक्षेत सहकार्य.
4. नेपाळ – 1950 चा भारत-नेपाळ मैत्री करार, व्यापार व स्थलांतर सुलभ.
5. भूटान – भारत त्याच्या संरक्षणात सहकार्य करतो. वीज निर्मिती प्रकल्पात भागीदारी.
6. म्यानमार – भारत-आग्नेय आशिया व्यापाराचे प्रवेशद्वार.
7. मालदीव – 1981 पासून व्यापारी संबंध, सुरक्षेसाठी भारताची मदत.

भारत आणि प्रमुख देश
1. भारत-अमेरिका संबंध

• दोन्ही लोकशाही राष्ट्रे.
• व्यापार, शिक्षण, संरक्षण, अण्वस्त्र करार (2008) यामध्ये सहकार्य.
• 1998 नंतर तणाव, पण नंतर सुधारणा.

2. भारत-रशिया संबंध

• 1971 मैत्री करार – लष्करी व आर्थिक सहकार्य.
• सोव्हिएत संघाच्या विघटनानंतरही संबंध चांगले राहिले.
• संरक्षण, ऊर्जा, व्यापार यामध्ये सहकार्य.

3. भारत-युरोप संबंध

• जर्मनी, फ्रान्स या देशांशी तंत्रज्ञान, व्यापार व संरक्षण क्षेत्रात सहकार्य.
• हवामान बदल, सायबर सुरक्षा यासंदर्भात करार.

4. भारत-आफ्रिका संबंध

• शिक्षण, आरोग्य, तंत्रज्ञान, ऊर्जा यामध्ये सहकार्य.
• भारत ऊर्जा गरजा पूर्ण करण्यासाठी आफ्रिकेतील देशांशी व्यापार करतो.

5. भारत-इंडो-पॅसिफिक देश

• जपान, ऑस्ट्रेलिया, आग्नेय आशियाई देश यांच्याशी व्यापार व सुरक्षेसाठी सहकार्य.
• ‘पूर्वेकडे पाहा’ धोरण (1991), ‘कृती करा’ धोरण (2014).

6. भारत-पश्चिम आशिया संबंध

• खनिज तेलासाठी भारताचा मोठा अवलंब.
• इस्राएलसोबत संरक्षण, शेती व तंत्रज्ञान क्षेत्रात सहकार्य.

सार्क (SAARC) – दक्षिण आशियाई सहकार्य संघटना

• 1985 मध्ये स्थापना, 8 देश सदस्य.
• व्यापार, दारिद्र्य निर्मूलन, शेती, तंत्रज्ञानाचा विकास यासाठी कार्यरत.
• दक्षिण आशियाई मुक्त व्यापार क्षेत्र (SAFTA) याचा भाग.