राज्यशास्त्र Notes Class 9 Chapter 3 Rajyashastra Maharashtra Board Marathi Medium

भारताची सुरक्षा व्यवस्था

१. राष्ट्रीय सुरक्षा म्हणजे काय?

• देशाचे परकीय आक्रमण, अंतर्गत अस्थैर्य, आणि सीमारेषांचे संरक्षण करणे.
• राष्ट्राची सार्वभौमत्व आणि अस्तित्व टिकवण्यासाठी राष्ट्रीय सुरक्षा महत्त्वाची असते.
• राष्ट्रीय सुरक्षेसाठी लष्करी ताकद, तंत्रज्ञान, आणि आंतरराष्ट्रीय सहकार्य आवश्यक आहे.

२. भारताच्या सुरक्षा दलांचे प्रकार

• भूदल (Army) – भूप्रदेशावर संरक्षण
• नौदल (Navy) – सागरी सीमांचे संरक्षण
• वायुदल (Air Force) – हवाई क्षेत्र आणि अवकाशाचे संरक्षण

प्रमुख पदे:

• भूदल प्रमुख – जनरल
• नौदल प्रमुख – अॅडमिरल
• वायुदल प्रमुख – एअर चीफ मार्शल

३. निमलष्करी दल (Paramilitary Forces)

सीमा सुरक्षा दल (BSF) – सीमावर्ती भागाचे संरक्षण

• तटरक्षक दल (Coast Guard) – सागरी किनाऱ्यांचे रक्षण
• केंद्रीय राखीव पोलीस दल (CRPF) – कायदा-सुव्यवस्था राखणे
• जलद कृती दल (RAF) – दंगली, आपत्ती वेळी मदत करणे
• राष्ट्रीय छात्रसेना (NCC) – विद्यार्थ्यांना लष्करी प्रशिक्षण

४. भारताच्या सुरक्षिततेवरील आव्हाने
बाह्य धोके:
पाकिस्तान आणि चीनकडून सीमा तणाव
दहशतवाद आणि घुसखोरी

अंतर्गत धोके:
नक्षलवादी चळवळ
धार्मिक, आर्थिक, आणि सामाजिक अस्थैर्य
दहशतवादी हल्ले

५. मानव सुरक्षा म्हणजे काय?

• केवळ देशाचे संरक्षण नव्हे, तर नागरिकांची सुरक्षितता
• शिक्षण, आरोग्य, आणि विकासाच्या संधी देणे
• दहशतवाद, प्रदूषण, आणि संसर्गजन्य रोगांपासून संरक्षण