महायुद्धोत्तर राजकीय घडामोडी
1. पहिले व दुसरे महायुद्ध – महत्त्वाचे मुद्दे
पहिले महायुद्ध (1914 – 1918)
- युरोपातील दोन गटांमध्ये युद्ध:
- मित्र राष्ट्रे – ब्रिटन, फ्रान्स, रशिया, अमेरिका, इटली.
- मध्यवर्ती राष्ट्रे – जर्मनी, ऑस्ट्रिया-हंगरी, तुर्कस्तान, बल्गेरिया.
- मोठ्या प्रमाणावर जीवितहानी व आर्थिक नुकसान.
- युद्ध टाळण्यासाठी राष्ट्रसंघ (League of Nations) ची स्थापना.
- युरोपातील साम्राज्ये कोसळली, नवीन देश उदयास आले.
दुसरे महायुद्ध (1939 – 1945)
- अधिक विध्वंसक व तंत्रज्ञानयुक्त युद्ध.
- मित्र राष्ट्रे – ब्रिटन, फ्रान्स, अमेरिका, सोव्हिएत रशिया, भारत, चीन.
- अक्ष राष्ट्रे – जर्मनी, इटली, जपान.
- अणुबॉम्ब हल्ले (हिरोशिमा व नागासाकी, १९४५)
- युद्धानंतर संयुक्त राष्ट्रसंघ (United Nations – UN) ची स्थापना
२. शीतयुद्ध (Cold War) (1945 – 1991)
- अमेरिका आणि सोव्हिएत रशियामधील राजकीय आणि लष्करी स्पर्धा.
- उघड युद्ध नाही, पण तणाव आणि स्पर्धा सुरूच.
- मुख्य स्पर्धा: शस्त्रास्त्र निर्मिती, तंत्रज्ञान, अवकाश संशोधन.
- प्रमुख संघटना:
- नाटो (NATO) – अमेरिका व मित्र देश
- वॉर्सा करार – सोव्हिएत रशियाच्या नेतृत्वाखालील गट
- १९९१ मध्ये सोव्हिएत रशियाचे विघटन – शीतयुद्ध समाप्त.
३. शीतयुद्धाचे परिणाम
- अमेरिका एकमेव महासत्ता बनली.
- शस्त्रास्त्र स्पर्धा वाढली.
- अनेक छोटे राष्ट्र अमेरिका किंवा रशियाच्या गटात सहभागी झाले.
- शांततेच्या प्रयत्नांसाठी निःशस्त्रीकरण (Disarmament) चळवळ सुरू.
४. अलिप्ततावाद (Non-Aligned Movement – NAM)
- महासत्तांच्या गटांमध्ये सहभागी न होता स्वतंत्र धोरण ठेवणारी चळवळ.
- भारत, युगोस्लाव्हिया, इजिप्त, इंडोनेशिया, घाना यांच्या नेतृत्वाखाली स्थापन (1961).
- मुख्य उद्दीष्टे:
- शांतता राखणे
- युद्ध टाळणे
- आर्थिक विकासाला मदत करणे
५. जागतिकीकरण (Globalization) आणि बदल
- जागतिक स्तरावर व्यापार, तंत्रज्ञान आणि संस्कृतीची देवाणघेवाण वाढली.
- फायदे:
- आधुनिक तंत्रज्ञान आणि शिक्षण संधी वाढल्या.
- अनेक देश आर्थिकदृष्ट्या समृद्ध झाले.
- तोटे:
- गरीब व श्रीमंत देशांतील दरी वाढली.
- स्थानिक उद्योग आणि संस्कृती धोक्यात आली.
७. युद्ध टाळण्यासाठी काय करता येईल?
- आंतरराष्ट्रीय संघटनांमध्ये अधिक सहकार्य वाढवणे.
- मोठ्या राष्ट्रांनी लहान देशांना मदत करणे.
- पर्यावरण संरक्षणावर भर देणे.
- अण्वस्त्र निर्मितीवर नियंत्रण ठेवणे.
- शांततेसाठी लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण करणे.
Leave a Reply