डॉ. मोक्षगुंडम विश्वेश्वरय्या हे भारताचे महान अभियंता, कुशल व्यवस्थापक आणि समाजसेवक होते. त्यांचा जन्म १५ सप्टेंबर १८६१ रोजी कर्नाटकमधील मदनहव्दूली येथे झाला. लहानपणीच वडिलांचे निधन झाल्याने त्यांच्या कुटुंबावर आर्थिक संकट आले, पण त्यांच्या आईने त्यांना शिक्षण घेण्यासाठी प्रोत्साहन दिले. त्यांनी आपल्या शिक्षणासाठी खूप मेहनत घेतली आणि पुणे अभियांत्रिकी महाविद्यालयातून (COEP) अभियांत्रिकीची पदवी मिळवली. त्यानंतर त्यांनी मुंबई प्रांताच्या सार्वजनिक बांधकाम विभागात (PWD) अभियंता म्हणून काम सुरू केले.
डॉ. विश्वेश्वरय्यांनी भारतातील जलसंधारण, सिंचन व्यवस्था आणि पूरनियंत्रण यामध्ये नवनवीन सुधारणा केल्या. त्यांनी कृष्णसागर धरण, कावेरी बंधारा आणि मुसा नदीवरील पूरनियंत्रण प्रणाली यांसारखे महत्त्वाचे प्रकल्प यशस्वीपणे पूर्ण केले. त्यांनी हैदराबाद शहराला वारंवार येणाऱ्या पुरांपासून वाचवण्यासाठी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून पूरनियंत्रण यंत्रणा तयार केली. त्यांच्या या योजनेमुळे शहरातील लोकांचे जीवन सुरक्षित झाले.
डॉ. विश्वेश्वरय्यांनी म्हैसूर संस्थानाच्या विकासासाठी मोठे योगदान दिले. त्यांनी या राज्याच्या औद्योगिक आणि शैक्षणिक प्रगतीसाठी अनेक उपक्रम हाती घेतले. त्यांनी म्हैसूर विद्यापीठ, औद्योगिक प्रशिक्षण संस्था आणि नवीन उद्योग सुरू केले. त्यांनी पोलाद, सिमेंट, साबण आणि वस्त्रोद्योग यांसाठी नवीन कारखाने सुरू करण्यास मदत केली. त्यांच्या प्रयत्नांमुळे म्हैसूर हे आधुनिक तंत्रज्ञानाने समृद्ध राज्य बनले. त्यांनी शेतकऱ्यांसाठी नवीन सिंचन प्रणाली तयार केली आणि जलसंधारणासाठी नवीन तंत्रज्ञान विकसित केले.
ते केवळ अभियंता नव्हते, तर समाजसेवेचे मोठे उदाहरण होते. त्यांनी गरीब विद्यार्थ्यांना शिक्षण मिळावे म्हणून आपली संपूर्ण पेन्शन शिष्यवृत्तीसाठी दान केली. त्यांनी “झिजलात तरी चालेल, पण गंजू नका” हा संदेश देऊन तरुणांना मेहनतीचे महत्त्व समजावून सांगितले. त्यांनी भारतातील शिक्षण, उद्योग आणि जलव्यवस्थापन यामध्ये महत्वपूर्ण सुधारणा केल्या.
त्यांच्या अतुलनीय कार्यामुळे त्यांना “भारतरत्न” या सर्वोच्च भारतीय सन्मानाने गौरविण्यात आले. त्यांनी भारतीय अभियंत्यांसाठी प्रेरणादायी कार्य केले, म्हणूनच त्यांचा जन्मदिवस १५ सप्टेंबर “अभियंता दिन” म्हणून साजरा केला जातो. त्यांनी केलेले धरणे, जलसंधारण प्रकल्प आणि औद्योगिक विकास आजही भारताच्या प्रगतीसाठी उपयोगी ठरत आहेत. त्यांच्या कर्तृत्वामुळे आधुनिक भारताच्या विकासाचा मजबूत पाया रचला गेला. त्यांच्या कठोर मेहनतीमुळे आणि नवकल्पनांमुळे ते खऱ्या अर्थाने “अभियंत्यांचे दैवत” ठरले.
Leave a Reply