सुमंत मुळगावकर हे भारतातील एक आदर्श उद्योजक आणि दूरदर्शी नेतृत्व असलेले व्यक्तिमत्व होते. त्यांनी टेल्को (TATA Engineering and Locomotive Company) या कंपनीच्या प्रगतीसाठी मोलाचे योगदान दिले. त्यांचा उद्योग सुरू करण्याचा हेतू फक्त नफा कमवणे हा नव्हता, तर उच्च दर्जाची उत्पादने तयार करून भारतीय वाहन उद्योगाला जगाच्या स्तरावर उभे करणे हा होता. त्यांच्या दूरदृष्टीमुळे भारतात मालमोटारीच्या उत्पादनात क्रांती झाली.
सुमंत मुळगावकर यांचे शिक्षण लंडनमध्ये स्थापत्य अभियांत्रिकी (Civil Engineering) विषयात झाले. लंडनमध्ये शिक्षण घेत असताना त्यांनी केवळ पुस्तकी ज्ञान घेतले नाही, तर प्रत्यक्ष कारखान्यात काम करून अनुभव मिळवला. भारतात परतल्यानंतर त्यांना लगेच चांगली नोकरी मिळाली नाही. मध्यप्रदेशातील कटणी येथे त्यांनी सुरुवातीला विनामोबदला (फुकट) काम केले. परंतु त्यांच्या कौशल्यामुळे त्यांना मोठ्या जबाबदाऱ्या मिळू लागल्या. पुढे त्यांची ओळख जे. आर. डी. टाटा यांच्याशी झाली आणि टाटा उद्योगसमूहात त्यांना मोठी संधी मिळाली.
टाटा समूहाच्या मदतीने त्यांनी टेल्कोमध्ये भारतीय बनावटीच्या मालमोटारींचे उत्पादन सुरू केले. प्रारंभी, जर्मनीतील मर्सिडीज-बेन्झ कंपनीच्या साहाय्याने टेल्को मालमोटारी तयार करत होते, परंतु काही वर्षांतच मुळगावकर यांच्या मार्गदर्शनाखाली भारतीय बनावटीच्या उच्च दर्जाच्या मालमोटारी निर्माण होऊ लागल्या. त्यांनी पुण्यात टेल्कोचा एक मोठा कारखाना उभारला, जिथे तंत्रज्ञ घडवले गेले आणि नवीन संशोधन झाले. त्यांच्या मते, फक्त कारखाना उभारणे महत्त्वाचे नव्हते, तर एक संपूर्ण उद्योग निर्माण करणे महत्त्वाचे होते.
सुमंत मुळगावकर हे केवळ एक यशस्वी उद्योगपती नव्हते, तर एक आदर्श व्यवस्थापक आणि समाजहित जपणारे व्यक्तिमत्व होते. त्यांनी उद्योग चालवताना कठोर परिश्रम, सचोटी, उच्च गुणवत्ता आणि संशोधनाला महत्त्व दिले. ते व्यवस्थापनातील एक महत्त्वाचा नियम नेहमी पाळत – प्रत्येक व्यवस्थापकाने रोज कारखान्यात फेरफटका मारावा आणि कामगारांशी संवाद साधावा. यामुळे कामगार आणि व्यवस्थापन यांच्यात सुसंवाद राहतो आणि उत्पादनात सुधारणा करता येते.
मुळगावकर हे पर्यावरण प्रेमी होते. त्यांनी पुण्यात टेल्कोचा कारखाना उभारला तेव्हा लाखो झाडे लावली. त्यामुळे तो परिसर हिरवागार झाला आणि असंख्य पक्ष्यांचे नैसर्गिक अधिवास निर्माण झाले. त्यांनी एक वृक्षपेठ स्थापन केली आणि त्यातून हजारो झाडे लोकांना वितरित केली. त्यांच्या सामाजिक जाणिवेमुळे टेल्को कंपनीत कामगारांसाठी उत्तम सुविधा उपलब्ध करून दिल्या गेल्या.
त्यांनी फक्त उद्योग आणि पर्यावरणपूरक कारखानेच उभारले नाहीत, तर समाजसेवेवरही भर दिला. कोयना भूकंप, दुष्काळ अशा वेळेस मुळगावकर आणि त्यांच्या पत्नी लीलाबाई मुळगावकर यांनी सामाजिक कार्यात मोठे योगदान दिले. टेल्कोच्या कामगारांसाठी शिक्षण, आरोग्य आणि कल्याणकारी योजना सुरू करण्यात त्यांचा मोठा सहभाग होता.
मुळगावकर हे मोजके बोलणारे, शिस्तप्रिय आणि कडक निर्णय घेणारे होते. त्यांनी केवळ व्यवसाय नव्हे, तर उद्योगात नवीन तंत्रज्ञान, संशोधन आणि व्यवस्थापन पद्धतींचा विकास केला. त्यांची विचारसरणी ही भविष्यातील उद्योगाच्या विकासावर केंद्रित होती. ते फक्त कारखान्यात काम करून थांबत नसत, तर स्वतः रस्त्यावर मालमोटारी तपासत आणि ड्रायव्हरशी संवाद साधत. वाहनांच्या गुणवत्तेत सुधारणा करण्यासाठी हे महत्त्वाचे होते.
त्यांचे जीवन हे समाधानी आणि कृतार्थ होते. त्यांनी पर्यावरण रक्षण, नवीन संशोधन, कामगार कल्याण आणि व्यवस्थापनाच्या नव्या पद्धती या सगळ्यांचा योग्य समतोल साधला. त्यांच्या कठोर परिश्रम आणि दूरदृष्टीमुळे टेल्को हा भारतातील एक यशस्वी आणि नावाजलेला ब्रँड बनला.
Leave a Reply