कुमारभारती Question Answers Chapter 7 दुपार Class 9 Kumarbharati Maharashtra Board Marathi Medium

स्वाध्याय

प्र. १. तुलना करा.

प्र. २. कोण ते लिहा.

(अ) दुपारला अभिमान वाटणारा मानवी घटक –

➡ कष्टकरी, श्रमिक, शेतकरी आणि मेहनती लोक.

(आ) दुपारला आनंद देणारा घटक –

➡ सावली, विश्रांती, गार वारा आणि झाडाखालील शीतलता.

(इ) दुपारच्या दृष्टीने एकविसाव्या शतकातील श्रमजीवी –

➡ संगणक अभियंते, ऑफिसमधील कर्मचारी, गाडीवान, हमाल, सायकलरिक्षावाले.

(ई) सृष्टिचक्रातील महत्त्वाचे काम करणारा घटक –

➡ सूर्य, समुद्र, वारे, नद्या आणि वृक्षवल्ली.

(उ) मानवी जीवनक्रमातील दुपार –

➡ माणसाच्या आयुष्यातील ३० ते ५० वर्षे म्हणजे त्याची कार्यक्षम वयाची दुपार.

(ऊ) वृद्ध व्यक्ती दररोज आपल्या आयुष्याचे सिंहावलोकन करतात तो काळ –

➡ संध्याकाळ, म्हणजे आयुष्यातील उतार वय.

प्र. ३. आकृतिबंध पूर्ण करा.

दुपारची मानवी गुणवैशिष्ट्ये

➡ कर्तृत्ववान असते – कारण ती सतत काम करण्याची प्रेरणा देते.

➡ ऊर्जादायी असते – दुपारी मिळणाऱ्या विश्रांतीनंतर माणूस पुन्हा ताजातवाना होतो.

➡ संघर्षशील असते – कष्टकरी लोक दुपारीही श्रम करतात आणि जीवन समृद्ध करतात.

➡ सर्वांना कार्यशील ठेवते – माणूस, प्राणी, निसर्ग सगळेच दुपारनंतर नव्या ऊर्जेने काम करतात.

प्र. ४. ‘डौलदार गिरिशिखरे धापून ठाकू लागतात’ या विधानातील अलंकार ओळखून स्पष्ट करा.

➡ व्यक्तीकरण अलंकार – गिरिशिखरांना मानवी गुण देऊन त्यांना ‘धापून जाणारे’ दाखवले आहे.

➡ कवीने कल्पना केली आहे की, उन्हाच्या काहिलीने पर्वतही दमल्यासारखे वाटतात.

प्र. ५. खाली काही शब्दांचे गट दिले आहेत. त्या गटांतून वेगळ्या अर्थाचा शब्द शोधा.

1. रस्ता – वाट, मार्ग, पादचारी, पथ

✅ पादचारी हा प्रवासी आहे, तर इतर शब्द रस्त्याशी संबंधित आहेत.

2. पर्वत – नाग, गिरि, शैल, शिखर

✅ शिखर हे पर्वताचा एक भाग आहे, पण इतर शब्द पर्वताचे पर्याय आहेत.

3. ज्ञानी – मुज, सुकुमार, डोक्स, जाणकार

✅ सुकुमार म्हणजे कोवळा, बाकीचे शब्द ज्ञानाशी संबंधित आहेत.

4. डौल – जोर, ऐट, दिमाख, रुबाब

✅ जोर म्हणजे ताकद, बाकीचे शब्द शोभेशी संबंधित आहेत.

5. काळजी – चिंता, जबाबदारी, विचारचर्चा, फिकीर

✅ विचारचर्चा म्हणजे चर्चा करणे, तर इतर शब्द चिंता दर्शवतात.

प्र. ६. स्वमत.

(अ) ‘माझी मे महिन्यातील दुपार’ याविषयी आठ ते दहा वाक्ये लिहा.

मे महिन्यातील दुपार अत्यंत गरम आणि उन्हाळ्याने तापलेली असते. झाडांची सावली आणि गार वारे हाच दिलासा वाटतो. दुपारी उन्हामुळे रस्ते निर्मनुष्य होतात आणि लोक घरात राहणे पसंत करतात. काही जण घरात कुलर किंवा पंख्याखाली विश्रांती घेतात, तर काही जण गारसरबत, ताक किंवा आईस्क्रीमचा आनंद घेतात. शेतकरी आणि मजूर मात्र उन्हातही काम करत असतात. लहान मुले दुपारी घरात खेळत असतात, कारण बाहेर उन्हामुळे खेळणे शक्य नसते. पक्षी झाडांच्या फांद्यांवर लपून बसतात आणि पाणथळ जागा शोधतात. दुपारी झोप काढणारे लोक संध्याकाळी ताजेतवाने होऊन कामाला लागतात. उन्हामुळे अनेकांना थकवा आणि आळस येतो, त्यामुळे दुपारनंतर विश्रांती घेणे गरजेचे वाटते.

(आ) ‘दुपार’ या ललितलेखातील कोणता प्रसंग तुम्हांला अधिक आवडला, ते सविस्तर लिहा.

मला दुपारी विश्रांती घेत असलेल्या शेतकऱ्याचा प्रसंग फार आवडला. सकाळपासून नांगरणी करून शेतकरी झाडाच्या सावलीत आपल्या पत्नीबरोबर बसतो, भाकरी खातो आणि तिच्याशी सुख-दुःखाच्या गप्पा मारतो. हा प्रसंग खूप सुंदर आहे, कारण यात श्रमाचे महत्त्व आणि दुपारच्या शांततेचा आनंद दोन्ही आहे. निसर्गाच्या सान्निध्यात कष्ट करणाऱ्या शेतकऱ्याचे जीवन जरी कष्टमय असले, तरी तो त्याच्या साध्या जगण्यात आनंद शोधतो.

प्र. ७. अभिव्यक्ती.

(अ) तुम्ही अनुभवल्या सकाळ व संध्याकाळचे वर्णन करा.

सकाळ प्रसन्न आणि ताजेतवानी असते. पक्ष्यांचा किलबिलाट, मोकळा वारा आणि उगवता सूर्य पाहून नवीन दिवसाची सुरुवात चांगली होते. सकाळी लोक व्यायाम करतात, काही जण कामावर निघतात, तर मुलं शाळेत जातात.संध्याकाळ मात्र वेगळीच असते. दिवसभर काम केल्यावर माणसं घरी परततात. पक्षी घरट्यांकडे जातात, बाजारात गर्दी वाढते आणि रस्ते माणसांनी भरून जातात. संध्याकाळचा गार वारा दिवसभराच्या थकव्याला विरघळवतो.

(आ) पाहत आलेल्या ‘दुपार’ च्या विविध रूपांचे वर्णन करा.

दुपार शेतात काम करणाऱ्या कष्टकऱ्यांसाठी श्रमाची असते, तर शहरातील नोकरदारांसाठी जेवणाची सुट्टी असते. काही ठिकाणी लोक झाडाखाली विसावा घेतात, तर काही जण उन्हामुळे घरात झोप काढतात. प्राणी सावलीत लपतात, तर समुद्रातील पाणी उन्हामुळे उकळते आणि वाफ होते. कारखान्यातील कामगार सुट्टीच्या वेळी थोडी विश्रांती घेतात आणि नवीन जोमाने कामाला लागतात. दुपार ही सृष्टीतील प्रत्येक घटकासाठी वेगळ्या प्रकारे महत्त्वाची असते.