स्वाध्याय
प्र. १: खालील ओळींतील संकल्पना स्पष्ट करा.
(अ) मडक्यातल्या पाण्यासारखा गारवा –
➡ जुन्या घरात चिंचेच्या झाडामुळे कायम थंड वातावरण असायचे, त्यामुळे घरात मडक्यातील पाण्यासारखा गारवा जाणवायचा.
(आ) आईच्या पदरासारखी चिंचेची सावली –
➡ आईच्या पदरासारखीच चिंचेच्या झाडाची सावली संपूर्ण घराला आधार आणि मायेचा स्पर्श देणारी होती.
(इ) वळस भिजवित येणारी फुलपाखरी पाने –
➡ चिंचेच्या झाडावरून खाली येणारी पाने जणू पावसाच्या थेंबाने भिजल्यासारखी वाटत होती आणि ती हळुवार जमिनीवर पडत होती.
प्र. २: खालील तक्ता पूर्ण करा.
| घटना | परिणाम/प्रतिक्रिया |
|---|---|
| (१) फरसू खुर्चीवर पाय वर घेऊन बसतो. | सून नाराज होते आणि त्याला तसे बसण्यास मनाई करते. |
| (२) मुलाला फरसूनं शिकवलं. | मनू चांगले शिकून नोकरीला लागतो, पण तो शेतीत रस घेत नाही. |
| (३) वाडीत काम करताना कुसुतीच्या पायाला तार की खिळा लागला. | आठवडाभरातच तिचे निधन होते, आणि फरसू एकटा पडतो. |
| (४) मनूने जमीन विकायला काढली. | फरसू दु:खी होतो, कारण त्याला वाटते की मातीशी असलेले नाते संपले. |
प्र. ३: आकृती पूर्ण करा.
(अ) फरसूच्या वैज्ञानिक दृष्टिकोन स्पष्ट करणाऱ्या कृती –
1️⃣ तो चिंचेच्या झाडाची पानं खतासाठी वापरतो.
2️⃣ तो पाणी साठवण्याची योग्य व्यवस्था करतो.
3️⃣ तो जमिनीची कस वाढवण्यासाठी नैसर्गिक खतांचा वापर करतो.
(आ) पाठाच्या आधारे फरसूचे खालील मुद्‌द्यांच्या आधारे वर्णन करा –
| गुणधर्म | फरसूचे वैशिष्ट्य |
|---|---|
| छंद | शेती आणि निसर्गावर प्रेम |
| मेहनत | तो जमिनीची कसदारता टिकवण्यासाठी खूप मेहनत करतो. |
| माणूसपण | पोरांच्या सुखासाठी जमीन विकली, पण मनातून दु:खी राहतो. |
| दु:ख | त्याला वाटते की, मातीशी असलेले नाते तुटले आहे. |
प्र. ४. ओघतक्ता तयार करा.
➡ फरसूच्या पत्नीची प्रार्थना होती – “आमचे बापा, तू स्वर्गात आहेस…” ही प्रार्थना सांगून जेवणाची सुरुवात व्हायची. या प्रार्थनेतून कुटुंबातली श्रद्धा आणि निसर्गावर असलेला विश्वास दिसतो.
➡ फरसूला जेवताना नेहमी आपल्या जुन्या घराची आणि शेतीची आठवण येते. त्यामुळे नवीन घरात त्याला मन रमत नाही.
➡ मातीशी असलेले नाते तोडल्यामुळे फरसूला वाटते की आपण निसर्गाशी बेईमानी केली आहे आणि त्यामुळेच तो एकटा पडला आहे.
प्र. ५: खालील वाक्ये प्रमाणभाषेत लिहा.
(अ) “‘आमचा जलम या मातीत गेला म्हणून थोडं वायीट वाटते.”
(आ) “त्यांचीच पुण्यायी यी बावडी नय् नदी हय् नदी.”
प्र. ६: खालील वाक्प्रचारांचा योग्य अर्थ शोधा व लिहा.
| वाक्य | योग्य अर्थ |
|---|---|
| टकळी चालवणे | सतत बोलणे |
| नातं तुटणे | संबंध न राहणे |
प्र. ७: खालील अर्थांची वाक्ये पाठातून शोधून लिहा.
(अ) फरसूने आपल्या वडिलांचे ऋण व्यक्त केले –➡ “बापजाद्यांची कमाई रे पोरांनो! त्यांचीच पुण्यायी ही बावडी नदीसारखी आहे.”
(आ) फरसूचा संसार होत्याचा नव्हता झाला –➡ “पायाला तार की खिळा लागला, आणि आठवडाभरातच बायकोसुद्धा मेणबत्ती सारखी विझून गेली!”
(इ) फरसूने प्राणांबाबत प्रेम व्यक्त केले –➡ “पोटच्या पोरांइतक्याच प्रेमाने वाढवलेल्या झाडापानांना जीव जाईस्तोवर न उघड्यावर टाकायचं नाही.”
प्र. ८: स्वमत .
१) “मातीची नाळ तुटली, की माणसाचं तसं का राहणार?” या फरसूच्या विधानाशी तुम्ही सहमत असाल, तर त्याची कारणे लिहा.
➡ होय, कारण माणसाने मातीशी नाळ तोडली, की त्याच्या जीवनातील साधेपणा आणि स्थिरता नष्ट होते. जमीन विकल्यावर फरसूच्या मनात अपराधी भावना निर्माण झाली, कारण त्याने आपल्या पिढीजात वारशाला गमावले.
२) पाठात आलेल्या फरसूच्या विचारांबाबत तुमचे मत स्पष्ट करा.
➡ फरसूचे विचार वास्तवदर्शी आणि भावनिक आहेत. तो शेती, निसर्ग आणि जमिनीसोबत असलेल्या नात्याला मोठे महत्त्व देतो. परंतु त्याचा मुलगा मनू आधुनिक विचारांचा असून, त्याला शेतीपेक्षा मोठ्या शहरात राहणे जास्त महत्त्वाचे वाटते.
३) “मातीची सावली” या पाठातून मिळणारी शिकवण तुमच्या शब्दांत लिहा.
➡ माणसाने आपल्या जडणघडणीत मातीला विसरू नये. निसर्गाच्या मदतीने आपण उभे राहिलो आहोत, त्यामुळे त्याचे संरक्षण करणे आवश्यक आहे. पैशाच्या हव्यासापोटी माती विकणे म्हणजे स्वतःच्या अस्तित्वाला विकणे होय.
४) जर तुम्हाला फरसूच्या ठिकाणी राहायला मिळाले, तर तुम्ही कोणते निर्णय घेतले असते?
➡ मी जमिनीचे महत्त्व लक्षात घेऊन ती टिकवण्याचा प्रयत्न केला असता. आधुनिक विचार आणि पारंपरिक ज्ञान यांचा समतोल साधून पर्यावरण रक्षण केले असते.
Leave a Reply