१. लेखक परिचय – डॉ. यशवंत पाटण
जन्म: १९५८
प्रसिद्ध लेखक आणि विज्ञानविषयक विचारवंत.
प्रमुख साहित्यकृती:
- शेकोटी
- सुंदर जगण्यासाठी
- चैतन्याचे चांदणे
- जगाच्या कल्याणा
- स्वरगंगोच्या काठी
- सत्यशोधक तेंडुलकर
२. धड्याचा सारांश
- डॉ. विश्वेश्वरय्या हे भारताचे महान अभियंता होते.
- त्यांनी अनेक धरणे, पूल, जलप्रकल्प आणि शैक्षणिक संस्था उभारल्या.
- त्यांच्या कार्यामुळे त्यांना “भारतरत्न” पुरस्कार मिळाला.
- “झिजलात तरी चालेल, पण गंजू नका” हा त्यांचा तरुणांना संदेश होता.
- आजही अभियंता दिन (१५ सप्टेंबर) त्यांच्या जन्मदिनी साजरा केला जातो.
३. डॉ. विश्वेश्वरय्यांचे प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण
- जन्म: १५ सप्टेंबर १८६१, मदनहव्दूली, कर्नाटक.
- मूळ गाव: मोक्षगुंडम, आंध्रप्रदेश.
- त्यांचे वडील लहानपणीच वारले, पण आईने मोठ्या जिद्दीने त्यांना शिकवले.
- शिक्षण खर्च भागवण्यासाठी शिकवण्या केल्या आणि मेहनतीने अभियांत्रिकी शिक्षण पूर्ण केले.
- १८८३ मध्ये पुणे अभियांत्रिकी महाविद्यालयातून पदवी मिळवली आणि मुंबई प्रांतात प्रथम आले.
४. डॉ. विश्वेश्वरय्यांचे कार्यक्षेत्र आणि प्रसिद्ध प्रकल्प
क्षेत्र | महत्त्वाचे कार्य |
---|---|
जलसंधारण (धरणे व जलव्यवस्था) | कृष्णसागर धरण, कावेरी बंधारा, सक्कर जलप्रकल्प. |
नगर नियोजन व उद्योग विकास | म्हैसूर विद्यापीठ, पोलाद आणि सिमेंट कारखाने, साबण उत्पादन केंद्र. |
अभियांत्रिकी नवकल्पना | मुसा नदीवरील पूरनियंत्रण योजना, नवीन सिंचन यंत्रणा. |
शिक्षण आणि सामाजिक कार्य | औद्योगिक शिक्षण समिती, गरीब विद्यार्थ्यांसाठी शिष्यवृत्ती. |
५. डॉ. विश्वेश्वरय्यांचे महान कार्य आणि नवकल्पना
- सक्कर नगरपालिकेसाठी त्यांनी नैसर्गिक जलशुद्धीकरण यंत्रणा तयार केली.
- हैदराबादमध्ये मुसा नदीचा पूर नियंत्रणात आणण्यासाठी त्यांनी विशेष यंत्रणा तयार केली.
- म्हैसूर संस्थानात कृष्णसागर धरण बांधून शेती आणि वीजपुरवठ्याची समस्या सोडवली.
- औद्योगिक शिक्षण वाढवण्यासाठी आणि नवीन उद्योग उभारण्यासाठी त्यांनी पुढाकार घेतला.
- त्यांनी संपूर्ण पेन्शन गरिब विद्यार्थ्यांसाठी आणि शिक्षणासाठी दिली.
६. डॉ. विश्वेश्वरय्यांचे गुण आणि शिकवण
- शिस्तबद्धता आणि मेहनत: त्यांनी नियोजन आणि मेहनतीच्या जोरावर प्रत्येक काम यशस्वी केले.
- संशोधन आणि नवकल्पना: त्यांनी अनेक नवीन अभियांत्रिकी उपाय शोधून काढले.
- समाजसेवा: त्यांनी आपल्या संपत्तीचा उपयोग गरीब विद्यार्थ्यांच्या शिक्षणासाठी केला.
- संकटावर मात करण्याची क्षमता: पूरनियंत्रण आणि जलसंधारण यांसाठी त्यांनी प्रभावी उपाय योजले.
- स्वावलंबन: त्यांनी तरुणांना शिकवले की, मेहनतीने काहीही मिळवता येते.
७. या धड्यातून मिळणारा मुख्य संदेश
✅ मेहनतीने आणि कल्पकतेने कोणतेही कठीण काम सोपे करता येते.
✅ समाजाच्या हितासाठी विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाचा उपयोग करायला हवा.
✅ चांगले शिक्षण आणि कठोर परिश्रम केल्यास कोणत्याही अडचणींवर मात करता येते.
✅ अपयशामुळे नाउमेद न होता नवकल्पना वापरून मार्ग शोधायला हवा.
✅ “झिजलात तरी चालेल, पण गंजू नका” हा संदेश आजच्या तरुणांसाठी प्रेरणादायी आहे.
Leave a Reply