कुमारभारती Notes Chapter 8 अभियंत्यांचे दैवत-डॉ. विश्वेश्वरय्या Class 9 Kumarbharati Maharashtra Board Marathi Medium

१. लेखक परिचय – डॉ. यशवंत पाटण

जन्म: १९५८

प्रसिद्ध लेखक आणि विज्ञानविषयक विचारवंत.

प्रमुख साहित्यकृती:

• शेकोटी
• सुंदर जगण्यासाठी
• चैतन्याचे चांदणे
• जगाच्या कल्याणा
• स्वरगंगोच्या काठी
• सत्यशोधक तेंडुलकर

२. धड्याचा सारांश

• डॉ. विश्वेश्वरय्या हे भारताचे महान अभियंता होते.
• त्यांनी अनेक धरणे, पूल, जलप्रकल्प आणि शैक्षणिक संस्था उभारल्या.
• त्यांच्या कार्यामुळे त्यांना “भारतरत्न” पुरस्कार मिळाला.
• “झिजलात तरी चालेल, पण गंजू नका” हा त्यांचा तरुणांना संदेश होता.
• आजही अभियंता दिन (१५ सप्टेंबर) त्यांच्या जन्मदिनी साजरा केला जातो.

३. डॉ. विश्वेश्वरय्यांचे प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण

• जन्म: १५ सप्टेंबर १८६१, मदनहव्दूली, कर्नाटक.
• मूळ गाव: मोक्षगुंडम, आंध्रप्रदेश.
• त्यांचे वडील लहानपणीच वारले, पण आईने मोठ्या जिद्दीने त्यांना शिकवले.
• शिक्षण खर्च भागवण्यासाठी शिकवण्या केल्या आणि मेहनतीने अभियांत्रिकी शिक्षण पूर्ण केले.
• १८८३ मध्ये पुणे अभियांत्रिकी महाविद्यालयातून पदवी मिळवली आणि मुंबई प्रांतात प्रथम आले.

४. डॉ. विश्वेश्वरय्यांचे कार्यक्षेत्र आणि प्रसिद्ध प्रकल्प

५. डॉ. विश्वेश्वरय्यांचे महान कार्य आणि नवकल्पना

• सक्कर नगरपालिकेसाठी त्यांनी नैसर्गिक जलशुद्धीकरण यंत्रणा तयार केली.
• हैदराबादमध्ये मुसा नदीचा पूर नियंत्रणात आणण्यासाठी त्यांनी विशेष यंत्रणा तयार केली.
• म्हैसूर संस्थानात कृष्णसागर धरण बांधून शेती आणि वीजपुरवठ्याची समस्या सोडवली.
• औद्योगिक शिक्षण वाढवण्यासाठी आणि नवीन उद्योग उभारण्यासाठी त्यांनी पुढाकार घेतला.
• त्यांनी संपूर्ण पेन्शन गरिब विद्यार्थ्यांसाठी आणि शिक्षणासाठी दिली.

६. डॉ. विश्वेश्वरय्यांचे गुण आणि शिकवण

• शिस्तबद्धता आणि मेहनत: त्यांनी नियोजन आणि मेहनतीच्या जोरावर प्रत्येक काम यशस्वी केले.
• संशोधन आणि नवकल्पना: त्यांनी अनेक नवीन अभियांत्रिकी उपाय शोधून काढले.
• समाजसेवा: त्यांनी आपल्या संपत्तीचा उपयोग गरीब विद्यार्थ्यांच्या शिक्षणासाठी केला.
• संकटावर मात करण्याची क्षमता: पूरनियंत्रण आणि जलसंधारण यांसाठी त्यांनी प्रभावी उपाय योजले.
• स्वावलंबन: त्यांनी तरुणांना शिकवले की, मेहनतीने काहीही मिळवता येते.

७. या धड्यातून मिळणारा मुख्य संदेश

✅ मेहनतीने आणि कल्पकतेने कोणतेही कठीण काम सोपे करता येते.

✅ समाजाच्या हितासाठी विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाचा उपयोग करायला हवा.

✅ चांगले शिक्षण आणि कठोर परिश्रम केल्यास कोणत्याही अडचणींवर मात करता येते.

✅ अपयशामुळे नाउमेद न होता नवकल्पना वापरून मार्ग शोधायला हवा.

✅ “झिजलात तरी चालेल, पण गंजू नका” हा संदेश आजच्या तरुणांसाठी प्रेरणादायी आहे.