इतिहास Question Answers Class 9 Chapter 5 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

शैक्षणिक वाटचाल

स्वाध्याय

१. दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

1. परम-८००० हा महासंगणक तयार करणारे शास्त्रज्ञ –
उत्तर: (अ) डॉ. विजय भटकर

2. ‘जीवन शिक्षण’ हे मासिक …….. या संस्थेमार्फत प्रकाशित केले जाते.
उत्तर: (ब) विद्या प्राधिकरण

3. आय.आय.टी. ही शैक्षणिक संस्था पुढील क्षेत्रातील शिक्षण देण्यासाठी प्रसिद्ध आहे.
उत्तर: (ड) अभियांत्रिकी

२. दिलेल्या सूचनेप्रमाणे कृती करा.

(१) भारतातील शैक्षणिक क्षेत्रातील पुढील व्यक्ती व त्यांच्या कार्यासंबंधी तक्ता पूर्ण करा.

(२) नॅशनल कौन्सिल ऑफ एज्युकेशनल रिसर्च अँड ट्रेनिंग” या संस्थेची माहिती आंतरजालाच्या साहाय्याने मिळवा व ती माहिती ओघ तक्त्याच्या स्वरूपात लिहा.

संस्था आणि त्यांचे कार्य

३. पुढील विधाने सकारण स्पष्ट करा.

1. जिल्हा प्राथमिक शिक्षण कार्यक्रम सुरू करण्यात आला.

उत्तर: प्राथमिक शिक्षणाच्या सार्वत्रिकीकरणासाठी आणि सर्व मुलांना शिक्षण मिळावे यासाठी १९९४ मध्ये जिल्हा प्राथमिक शिक्षण कार्यक्रम (DPEP) सुरू करण्यात आला. यामध्ये विद्यार्थ्यांची उपस्थिती वाढवणे, विद्यार्थी गळती कमी करणे, आणि शिक्षकांना प्रशिक्षण देणे हे उद्देश होते.

2. NCERT ची स्थापना करण्यात आली.
उत्तर: शालेय शिक्षणाची गुणवत्ता वाढवण्यासाठी, एकसंध राष्ट्रीय अभ्यासक्रम तयार करण्यासाठी आणि शालेय शिक्षण धोरण ठरवण्यासाठी भारत सरकारने १९६१ मध्ये NCERT ची स्थापना केली.

3. भारतीय कृषी संशोधन संस्थेद्वारे शेतकऱ्यांना फायदा झाला.
उत्तर: भारतीय कृषी संशोधन संस्थेने गहू, कडधान्ये, भाजीपाला आणि अन्य पिकांसाठी नवीन तंत्रज्ञान आणि पद्धती विकसित केल्या, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचे उत्पादन वाढले आणि कृषी क्षेत्राचा विकास झाला.

४. टीपा लिहा.

इंदिरा गांधी राष्ट्रीय मुक्त विद्यापीठ – हे भारतातील सर्वात मोठे मुक्त विद्यापीठ असून, त्याच्या माध्यमातून दूरस्थ शिक्षण घेतले जाते.

कोठारी आयोग – १९६४ मध्ये शिक्षण क्षेत्रातील सुधारणा करण्यासाठी स्थापन करण्यात आला. १०+२+३ ही शिक्षण पद्धती याच्या शिफारसीवरून लागू करण्यात आली.

भाभा अटोमिक रिसर्च सेंटर (BARC) – अणुशास्त्र व विज्ञान संशोधन करणारी भारतातील अग्रगण्य संस्था.

बालभारती – महाराष्ट्र राज्य पाठ्यपुस्तक निर्मिती मंडळ, जी इयत्ता १ ली ते १२ वी साठी पाठ्यपुस्तके प्रकाशित करते.

५. पुढील प्रश्नांची सविस्तर उत्तरे लिहा.

१) ‘खडू-फळा’ (ऑपरेशन ब्लॅक बोर्ड) या योजनेत कोणत्या उपक्रमांचा समावेश होता?
उत्तर:
१९८८ मध्ये सुरू झालेल्या ‘खडू-फळा’ (ऑपरेशन ब्लॅक बोर्ड) योजनेअंतर्गत शाळांची गुणवत्ता सुधारण्यावर भर देण्यात आला. या योजनेत:

• प्रत्येक शाळेसाठी किमान दोन वर्गखोल्या,
• एक स्त्री शिक्षक अनिवार्य,
• मूलभूत शिक्षण साहित्य जसे की फळा, नकाशे, प्रयोगशाळा साहित्य,
• लहान ग्रंथालय आणि क्रीडा साहित्य,
• शाळांमध्ये स्वच्छतागृहे आणि खेळाचे मैदान या सुविधा उपलब्ध करून देण्यात आल्या.

२) शेतीच्या विकासात कृषी विद्यालये/महाविद्यालये कोणती भूमिका बजावतात?
उत्तर:

• कृषी संशोधन आणि नवनवीन तंत्रज्ञानाचा विकास
• शेतकऱ्यांसाठी सुधारित पद्धती आणि प्रशिक्षण देणे
• जमिनीची उत्पादकता वाढवण्यासाठी प्रयोग व अभ्यास
• सुधारित बियाणे, खत आणि तंत्रज्ञान यांचा प्रसार
• शेतीशी संबंधित विविध विषयांवर संशोधन आणि नवकल्पना

३) भारताच्या वैद्यकीय क्षेत्रातील प्रगती विविध उदाहरणांच्या साहाय्याने स्पष्ट करा.
उत्तर:

• AIIMS (ऑल इंडिया इन्स्टिट्यूट ऑफ मेडिकल सायन्सेस) – देशातील वैद्यकीय शिक्षण आणि संशोधनाचा मुख्य केंद्रबिंदू.
• ICMR (भारतीय वैद्यकीय अनुसंधान परिषद) – देशभरात आरोग्य संशोधनासाठी काम करणारी संस्था.
• टाटा मेमोरियल सेंटर – कर्करोग संशोधन आणि उपचारासाठी भारतातील प्रमुख संस्था.
• होमिओपॅथी, आयुर्वेद आणि निसर्गोपचार संशोधन संस्थांचा विस्तार – परंपरागत वैद्यकशास्त्रातील संशोधन वाढवले.

४) तुमच्या शाळेत आयोजित करण्यात येणाऱ्या शालेय आणि सहशालेय उपक्रमांविषयी माहिती लिहा.

उत्तर:

• शाळेत अनेक शैक्षणिक आणि सहशालेय उपक्रम घेतले जातात, जसे की:
• सांस्कृतिक कार्यक्रम: भाषण स्पर्धा, निबंध लेखन, वादविवाद स्पर्धा
• क्रीडा स्पर्धा: विविध मैदानी आणि इनडोअर खेळ
• विज्ञान प्रदर्शन: विद्यार्थ्यांसाठी संशोधन आणि प्रयोग सादर करण्याची संधी
• पर्यावरण जनजागृती: वृक्षारोपण, पाणी संवर्धन मोहिमा
• राष्ट्रीय सेवा योजना (NSS): सामाजिक सेवा आणि स्वच्छता उपक्रम