भारत : १९६० नंतरच्या घडामोडी
स्वाध्याय
१. (अ) दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.
1.श्रीलंकेतील तमिळ अल्पसंख्याकांचा प्रश्‍न सोडवण्यासाठी पुढाकार घेणारे प्रधानमंत्री राजीव गांधी होते.
उत्तर: (अ) राजीव गांधी
2.भारतीय हरितक्रांतीचे जनक डॉ. एम. एस. स्वामीनाथन होत.
उत्तर: (क) डॉ. एम. एस. स्वामीनाथन
(ब) पुढीलपैकी चुकीची जोडी ओळखा.
चुकीची जोडी:
(४) चंद्रशेखर – मंडल आयोग (चुकीचे)
योग्य उत्तर: मंडल आयोगाचे श्रेय विश्‍वनाथ प्रताप सिंग यांना जाते.
२. (अ) प्रधानमंत्री आणि त्यांचा कालानुक्रम तक्ता:
| प्रधानमंत्री | कालावधी |
|---|---|
| पं. जवाहरलाल नेहरू | 1947-1964 |
| लालबहादूर शास्त्री | 1964-1966 |
| इंदिरा गांधी | 1966-1977, 1980-1984 |
| मोरारजी देसाई | 1977-1979 |
| चरणसिंग | 1979-1980 |
| राजीव गांधी | 1984-1989 |
| विश्‍वनाथ प्रताप सिंग | 1989-1990 |
| चंद्रशेखर | 1990-1991 |
| पी. व्ही. नरसिंहराव | 1991-1996 |
| अटलबिहारी वाजपेयी | 1996, 1998-2004 |
(ब) टीपा लिहा.
(१) जागतिकीकरण:
1991 नंतर भारताने आर्थिक उदारीकरण स्वीकारले.
परकीय गुंतवणुकीला चालना मिळाली.
तंत्रज्ञान, व्यापार, आणि दळणवळण यामध्ये मोठी सुधारणा झाली.
(२) धवलक्रांती:
भारतात दुग्धउत्पादन वाढवण्यासाठी सुरू करण्यात आलेली चळवळ.
डॉ. वर्गीस कुरियन यांना याचे जनक मानले जाते.
‘ऑपरेशन फ्लड’ या उपक्रमामुळे भारत जगातील सर्वाधिक दूध उत्पादक देश बनला.
३. पुढील विधाने सकारण स्पष्ट करा.
(i) मोरारजी देसाई यांचे सरकार अल्पकाळच टिकले.
जनता पक्षामधील अंतर्गत मतभेदांमुळे सरकार स्थिर राहू शकले नाही.
त्यामुळे 1979 मध्ये सरकार कोसळले आणि चरणसिंग पंतप्रधान झाले.
(ii) अमृतसर येथील सुवर्ण मंदिरात लष्कर पाठवावे लागले.
पंजाबमध्ये स्वतंत्र ‘खलिस्तान’साठी शीख अतिरेक्यांनी आंदोलन उग्र केले.
सुवर्ण मंदिरात अतिरेक्यांचा तळ होता, त्यामुळे सरकारला ‘ऑपरेशन ब्लू स्टार’ अंतर्गत लष्कर पाठवावे लागले.
याचा परिणाम म्हणून इंदिरा गांधींची हत्या झाली.
(iii) भारतात नियोजन आयोग निर्माण करण्यात आला.
आर्थिक नियोजनासाठी 1950 मध्ये याची स्थापना झाली.
भारताच्या औद्योगिकीकरण व विकासासाठी पंचवार्षिक योजना तयार करण्यात आल्या.
४. पुढील प्रश्‍नांची सविस्तर उत्तरे लिहा.
(1)जग आणि भारताच्या इतिहासात १९९१ हे वर्ष महत्त्वपूर्ण बदलांचे कसे ठरले?
सोव्हिएत संघाचे विघटन झाले आणि शीतयुद्ध संपुष्टात आले.
भारतात पी.व्ही. नरसिंहराव सरकारने आर्थिक उदारीकरण आणले.
खासगीकरण आणि जागतिकीकरणामुळे अर्थव्यवस्था वेगाने वाढू लागली.
(2) भारतीय अर्थव्यवस्थेची वैशिष्ट्ये कोणती?
मिश्र अर्थव्यवस्था (सरकारी आणि खासगी क्षेत्र दोन्ही कार्यरत).
कृषीप्रधान अर्थव्यवस्था.
पंचवार्षिक योजना आणि नियोजन आयोगाचा अंतर्भाव.
1991 नंतर मुक्त अर्थव्यवस्थेचा अवलंब.
५. पाठाच्या मदतीने भारतापुढील आव्हाने आणि भारताची बलस्थाने यांची यादी पूर्ण करा.
भारतापुढील आव्हाने:
भारत-पाकिस्तान युद्ध
आतंकवाद आणि अंतर्गत सुरक्षा
जातीयवाद आणि धर्मीय तणाव
भारताची बलस्थाने:
विविधतेत एकता
लोकशाही आणि संविधान
मजबूत लष्कर आणि अण्वस्त्र क्षमता
Leave a Reply