महिला व अन्य दुर्बल घटकांचे सक्षमीकरण
१. स्त्रियांचे योगदान आणि सक्षमीकरण
- स्वातंत्र्यलढ्यात स्त्रियांचा मोठा सहभाग होता.
- स्वातंत्र्यानंतरही शिक्षण, राजकारण, समाजसेवा, आणि अन्य क्षेत्रांमध्ये स्त्रियांचे महत्त्वपूर्ण योगदान आहे.
- स्त्रियांवरील अन्याय दूर करण्यासाठी विविध कायदे करण्यात आले.
२. महिलांच्या चळवळी आणि आंदोलनं
(१) लाटणे मोर्चा (१९७२)
- जीवनावश्यक वस्तूंच्या टंचाईविरोधात महिलांनी मृणाल गोरे यांच्या नेतृत्वाखाली मुंबईत मोर्चा काढला.
(२) चिपको आंदोलन (१९७३)
- उत्तराखंडमध्ये जंगलतोडीविरोधात महिलांनी झाडांना मिठी मारून आंदोलन केले.
- चंडिप्रसाद भट्ट आणि सुंदरलाल बहुगुणा यांनी नेतृत्व केले.
(३) मद्यपानविरोधी चळवळ (१९९२)
- आंध्र प्रदेशातील महिलांनी दारूविक्री बंद करण्यासाठी मोठे आंदोलन केले.
(४) हुंडाबंदी आंदोलन (१९८४)
- हुंडा प्रथेविरोधात सुधारणा कायदा करण्यात आला.
३. महिलांच्या सक्षमीकरणासाठी केलेले कायदे
कायदा | वर्ष | उद्देश |
---|---|---|
हुंडाबंदी कायदा | १९६१ | हुंडा प्रथा बंद करणे |
सती प्रतिबंधक कायदा | १९८७ | सती प्रथा थांबवण्यासाठी |
मानवाधिकार संरक्षण कायदा | १९९३ | महिला व दुर्बल घटकांचे हक्क संरक्षित करणे |
महिला आरक्षण | १९९३ | स्थानिक स्वराज्य संस्थांमध्ये महिलांसाठी ३३% आरक्षण |
४. अनुसूचित जाती-जमाती आणि अन्य दुर्बल घटक
(१) अनुसूचित जाती (SC)
- अस्पृश्यता नष्ट करण्यासाठी कायदे करण्यात आले.
- शिक्षण आणि नोकऱ्यांमध्ये आरक्षण दिले गेले.
(२) अनुसूचित जमाती (ST)
- आदिवासी समाजाच्या विकासासाठी विशेष योजना आखण्यात आल्या.
(३) भटक्या आणि विमुक्त जाती-जमाती
- ब्रिटिश काळात गुन्हेगारी जमाती म्हणून ओळखले जाणारे समाज सध्या सरकारी मदतीने प्रगती करत आहेत.
(४) अल्पसंख्याक समाज
- त्यांची भाषा, संस्कृती आणि शिक्षण सुरक्षित ठेवण्यासाठी विशेष हक्क दिले गेले.
५. महिलांच्या प्रगतीसाठी महत्वपूर्ण बाबी
- शिक्षणामुळे महिलांना आत्मभान आले.
- महिलांना मालमत्तेतील हक्क मिळाले.
- राजकीय सहभाग वाढवण्यासाठी स्थानिक स्वराज्य संस्थांमध्ये आरक्षण दिले गेले.
- विविध संघटना आणि कायद्यांमुळे महिलांचे जीवनमान उंचावले.
Leave a Reply