इतिहास Notes Class 9 Chapter 6 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

महिला व अन्य दुर्बल घटकांचे सक्षमीकरण

१. स्त्रियांचे योगदान आणि सक्षमीकरण

• स्वातंत्र्यलढ्यात स्त्रियांचा मोठा सहभाग होता.
• स्वातंत्र्यानंतरही शिक्षण, राजकारण, समाजसेवा, आणि अन्य क्षेत्रांमध्ये स्त्रियांचे महत्त्वपूर्ण योगदान आहे.
• स्त्रियांवरील अन्याय दूर करण्यासाठी विविध कायदे करण्यात आले.

२. महिलांच्या चळवळी आणि आंदोलनं

(१) लाटणे मोर्चा (१९७२)

• जीवनावश्यक वस्तूंच्या टंचाईविरोधात महिलांनी मृणाल गोरे यांच्या नेतृत्वाखाली मुंबईत मोर्चा काढला.

(२) चिपको आंदोलन (१९७३)

• उत्तराखंडमध्ये जंगलतोडीविरोधात महिलांनी झाडांना मिठी मारून आंदोलन केले.
• चंडिप्रसाद भट्ट आणि सुंदरलाल बहुगुणा यांनी नेतृत्व केले.

(३) मद्यपानविरोधी चळवळ (१९९२)

• आंध्र प्रदेशातील महिलांनी दारूविक्री बंद करण्यासाठी मोठे आंदोलन केले.

(४) हुंडाबंदी आंदोलन (१९८४)

• हुंडा प्रथेविरोधात सुधारणा कायदा करण्यात आला.

३. महिलांच्या सक्षमीकरणासाठी केलेले कायदे

४. अनुसूचित जाती-जमाती आणि अन्य दुर्बल घटक

(१) अनुसूचित जाती (SC)

• अस्पृश्यता नष्ट करण्यासाठी कायदे करण्यात आले.
• शिक्षण आणि नोकऱ्यांमध्ये आरक्षण दिले गेले.

(२) अनुसूचित जमाती (ST)

• आदिवासी समाजाच्या विकासासाठी विशेष योजना आखण्यात आल्या.

(३) भटक्या आणि विमुक्त जाती-जमाती

• ब्रिटिश काळात गुन्हेगारी जमाती म्हणून ओळखले जाणारे समाज सध्या सरकारी मदतीने प्रगती करत आहेत.

(४) अल्पसंख्याक समाज

• त्यांची भाषा, संस्कृती आणि शिक्षण सुरक्षित ठेवण्यासाठी विशेष हक्क दिले गेले.

५. महिलांच्या प्रगतीसाठी महत्वपूर्ण बाबी

• शिक्षणामुळे महिलांना आत्मभान आले.
• महिलांना मालमत्तेतील हक्क मिळाले.
• राजकीय सहभाग वाढवण्यासाठी स्थानिक स्वराज्य संस्थांमध्ये आरक्षण दिले गेले.
• विविध संघटना आणि कायद्यांमुळे महिलांचे जीवनमान उंचावले.