इतिहास Notes Class 9 Chapter 5 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

शैक्षणिक वाटचाल

१. भारतातील शिक्षणाचा इतिहास व वाढ

• भारतात शिक्षण व्यवस्थेचा विकास स्वतंत्र भारतानंतर मोठ्या प्रमाणात झाला.
• 1951 मध्ये पहिल्या जनगणनेत साक्षरता फक्त 17% होती.
• पुढील वर्षांमध्ये ती वाढली:
  • 1972: 34%
  • 1981: 43%
  • 1991: 52%
  • 2001: 64%

२. प्राथमिक शिक्षण (6 ते 14 वर्षे)

• शिक्षणाचा दर्जा सुधारण्यासाठी 1988 मध्ये ‘खडू-फळा’ (ऑपरेशन ब्लॅक बोर्ड) योजना सुरू.
• मुलांसाठी शाळा, वर्गखोल्या, स्वच्छतागृहे, शिक्षण साहित्य पुरवले.
• 1995 मध्ये “मध्यान्ह भोजन योजना” सुरू केली.

३. माध्यमिक शिक्षण

• मुदलियार आयोग (1952-53): माध्यमिक शिक्षणाचा अभ्यास केला.
• कोठारी आयोग (1964): 10+2+3 शिक्षण पद्धत लागू केली.
• महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळ (1966 मध्ये स्थापना).

४. उच्च शिक्षण

• राधाकृष्णन आयोग (1948): विद्यापीठ शिक्षणाच्या सुधारणा.
• विद्यापीठ अनुदान आयोग (UGC) स्थापन.
• NCERT (1961): शालेय अभ्यासक्रम सुधारणा आणि प्रशिक्षणासाठी.
• MSCERT (1984, पुणे): शिक्षकांसाठी प्रशिक्षण आणि अभ्यासक्रम नियोजन.

५. राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण (1986)

• समान शिक्षण हक्काची संधी.
• 1995 मध्ये क्षमताधिष्ठित प्राथमिक शिक्षण अभ्यासक्रम.

६. तंत्रज्ञान व संशोधन संस्थां

• CSIR (1950): वैज्ञानिक संशोधन.
• IIT (1951): अभियांत्रिकी शिक्षणासाठी.
• IIM (1961): व्यवस्थापन शिक्षणासाठी.
• C-DAC (1988, पुणे): भारताचा पहिला महासंगणक “परम-8000”.
• ISRO: 1975 मध्ये शिक्षणासाठी उपग्रह वापर (SITE प्रकल्प).

७. वैद्यकीय संशोधन

• ICMR (1949): विविध रोगांवरील संशोधन.
• AIIMS (1956): वैद्यकीय शिक्षण व संशोधन.
• TATA कर्करोग संशोधन संस्था: कर्करोग उपचार व संशोधन.

८. कृषी संशोधन

• भारतीय कृषी संशोधन संस्था (IARI, 1958): नवीन पद्धती व शेतीसंबंधी संशोधन.
• शेतकऱ्यांसाठी सुधारित पद्धती व अधिक उत्पादनाच्या संशोधनावर भर.