भूगोल Question Answers Class 9 Chapter 8 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

अर्थशास्त्राशी परिचय

स्वाध्याय

प्रश्न १. वर्तुळातील प्रश्नचिन्हांच्या जागी योग्य माहिती
भरून अर्थव्यवस्थेचे प्रकार स्पष्ट करा.

उत्तर: अर्थव्यवस्थेचे प्रकार

1. भांडवलशाही अर्थव्यवस्था (Capitalist Economy)

• मालकी हक्क: उत्पादनाचे सर्व साधन खासगी व्यक्तींकडे असते.
• मुख्य उद्दिष्ट: जास्तीत जास्त नफा मिळवणे.
• उदाहरणे: अमेरिका, जपान, जर्मनी इत्यादी.

2. समाजवादी अर्थव्यवस्था (Socialist Economy)

• मालकी हक्क: उत्पादनाचे सर्व घटक सरकारच्या मालकीचे असतात.
• मुख्य उद्दिष्ट: सामाजिक कल्याण साधणे.
• उदाहरणे: चीन, रशिया.

3. मिश्र अर्थव्यवस्था (Mixed Economy)

• मालकी हक्क: खासगी व सार्वजनिक क्षेत्रांचे सहअस्तित्व असते.
• मुख्य उद्दिष्ट: नफा व सामाजिक कल्याण यांचा समतोल राखणे.
• उदाहरणे: भारत, स्वीडन, यू.के.

व्यवसायाचा खासगी मालकीहक्क → भांडवलशाही अर्थव्यवस्था
भार – सरकार उद्योग हाती घेते → समाजवादी अर्थव्यवस्था
सामाजिक कल्याण (हित) साधणे → मिश्र अर्थव्यवस्था

प्रश्न २: स्पष्टीकरण लिहा.

(अ) अर्थव्यवस्थेची सुरुवात घरापासून होते.
उत्तर: अर्थव्यवस्थेचा पाया कौटुंबिक व्यवस्थापन आहे. जसे की उत्पन्न आणि खर्च यांचे नियोजन, गरजांप्रमाणे संसाधनांचा वापर, बचत आणि गुंतवणूक इत्यादी गोष्टी कौटुंबिक पातळीवर केल्या जातात. हाच तत्त्वज्ञान पुढे जाऊन संपूर्ण देशाच्या अर्थव्यवस्थेच्या व्यवस्थापनात उपयोगी पडतो.

(आ) भारताची अर्थव्यवस्था मिश्र स्वरूपाची आहे.
उत्तर: भारताची अर्थव्यवस्था सार्वजनिक आणि खासगी क्षेत्रांच्या सहअस्तित्वावर आधारित आहे. येथे सरकारकडून काही सेवा पुरवल्या जातात, तसेच खासगी उद्योगधंद्यांनाही विकासाची संधी दिली जाते. त्यामुळे भारताच्या अर्थव्यवस्थेत नफा आणि सामाजिक कल्याण यांचा योग्य समतोल राखला जातो.

(इ) अर्थव्यवस्थेनुसार जगातील देशांचे तीन गट पडतात.
उत्तर: जगातील देशांचे अर्थव्यवस्थेनुसार तीन गट केले जातात:

भांडवलशाही अर्थव्यवस्था – येथे उत्पादनाचे साधन खासगी व्यक्तींकडे असते (उदा. अमेरिका, जर्मनी).
समाजवादी अर्थव्यवस्था – येथे उत्पादनाचे सर्व घटक सरकारी मालकीचे असतात (उदा. चीन, रशिया).
मिश्र अर्थव्यवस्था – येथे सार्वजनिक आणि खासगी क्षेत्रांचा समावेश असतो (उदा. भारत, स्वीडन).

प्रश्न ३: खालील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

(अ) व्यक्तिगत किंवा कौटुंबिक व्यवस्थापन कोणत्या आर्थिक घटकांशी संबंधित असते?
उत्तर: व्यक्तिगत किंवा कौटुंबिक व्यवस्थापन हे उत्पन्न आणि खर्च यासारख्या आर्थिक घटकांशी संबंधित असते.

(आ) अर्थशास्त्र ही संज्ञा कोणत्या ग्रीक शब्दापासून बनली आहे?
उत्तर: अर्थशास्त्र ही संज्ञा “ओईकोनोमिया” या ग्रीक शब्दापासून बनली आहे.

(इ) भांडवलशाही अर्थव्यवस्थेत उत्पादनांच्या साधनांची मालकी आणि व्यवस्थापन कोणाकडे असते?
उत्तर: भांडवलशाही अर्थव्यवस्थेत उत्पादनांच्या साधनांची मालकी आणि व्यवस्थापन खासगी व्यक्तींकडे असते.

(ई) जागतिकीकरण म्हणजे काय?
उत्तर: जागतिकीकरण म्हणजे देशाच्या अर्थव्यवस्थेला जागतिक अर्थव्यवस्थेशी एकरूप करणे, ज्यामुळे व्यापार, गुंतवणूक आणि संसाधनांचा मुक्त प्रवाह देशांच्या सीमापार होतो.