बाह्यप्रक्रिया भाग-१
स्वाध्याय
प्रश्न १. थोडक्यात उत्तरे लिहा.
(अ) कायिक विदारण म्हणजे काय?
उत्तर: तापमान बदल, दाबमुक्ती, पाण्याची क्रिया यामुळे खडकांचे तुकडे होणे, फुटणे किंवा भंग पावणे याला कायिक विदारण म्हणतात.
(आ) रासायनिक विदारणाचे प्रमुख प्रकार कोणते?
उत्तर: रासायनिक विदारणाचे प्रमुख प्रकार पुढीलप्रमाणे आहेत:
कार्बनीकरण – पाण्यात मिसळलेल्या कार्बन डायऑक्साइडमुळे खडक विरघळणे.
द्रवीकरण – खडकातील काही खनिजे पाण्यात विरघळून वाहून जाणे.
भस्मीकरण – लोखंडयुक्त खडक ऑक्सिजनच्या संपर्कात आल्याने गंजणे.
(इ) जैविक विदारण कसे घडून येते?
उत्तर: झाडांची मुळे खडकांमध्ये ताण निर्माण करून त्यांना फोडतात. तसेच, उंदीर, ससे, मुंग्या यांसारखे प्राणी जमिनीत बिळे तयार करून खडकांचे विदारण करतात.
(ई) विदारण व विस्तृत झीज यांतील फरक स्पष्ट करा.
उत्तर: विदारण विस्तृत झीज
खडकांचे छोटे तुकडे होणे, फुटणे, विरघळणे. विदारित पदार्थांचे गुरुत्वाकर्षणाने उताराच्या दिशेने सरकणे.
नैसर्गिक शक्तींमुळे खडकांवर परिणाम होतो. विदारित तुकडे एका जागेवरून दुसऱ्या ठिकाणी नेले जातात.
उदा. तापमान बदलामुळे खडक फुटणे. उदा. भूस्खलन, दरडी कोसळणे.
प्रश्न २. चूक की बरोबर ते लिहा. चुकीची विधाने दुरुस्त करा.
(अ) भूकंपावर हवामानाचा परिणाम होत असतो. ❌
उत्तर: चूक. (भूकंप हा पृथ्वीच्या अंतर्गत हालचालींमुळे होतो; हवामानाचा त्याच्याशी संबंध नाही.)
(आ) आर्द्र हवामानाच्या प्रदेशात कायिक विदारण कमी होते. ✅
उत्तर: बरोबर.
(इ) शुष्क प्रदेशात कायिक विदारण मोठ्या प्रमाणात होते. ✅
उत्तर: बरोबर.
(ई) खडकांचा चुरा किंवा भुगा होणे म्हणजे विदारण होय. ✅
उत्तर: बरोबर.
(उ) अपपर्णनातून जांभा खडकाची निर्मिती होते. ❌
उत्तर: चूक. (अपपर्णनामुळे खडकाचे थर वेगळे होतात; नवीन खडक तयार होत नाही.)
प्रश्न ४. पुढील वर्णनावरून विदारणाचा प्रकार ओळखा.
(अ) काही प्राणी जमिनीत बिळे तयार करून राहतात.
उत्तर: जैविक विदारण
(आ) खडकातील लोहावर गंज चढतो.
उत्तर: भस्मीकरण (रासायनिक विदारण)
(इ) खडकाच्या तडांमध्ये साचलेले पाणी गोठते, परिणामी खडक फुटतो.
उत्तर: दहिवर (कायिक विदारण)
(ई) थंड प्रदेशातील पाण्याच्या नळांना तडे जातात.
उत्तर: दहिवर (कायिक विदारण)
(उ) ओसाड प्रदेशात वाळू तयार होणे.
उत्तर: कायिक विदारण
प्रश्न ५. आंतरजालाच्या माध्यमातून भारतामध्ये घडलेली भूस्खलनाची घटना शोधा व त्याविषयी थोडक्यात लिहा.
उत्तर: माळीण गाव भूस्खलन (पुणे, ३० जुलै २०१४)
महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यातील माळीण गावात ३० जुलै २०१४ रोजी भूस्खलन झाले. मुसळधार पावसामुळे डोंगरावरील माती खचली आणि संपूर्ण गाव मातीच्या ढिगाऱ्याखाली गाडले गेले. या दुर्घटनेत अनेक लोक मृत्यूमुखी पडले आणि मोठ्या प्रमाणात नुकसान झाले.
Leave a Reply