भूगोल Question Answers Class 9 Chapter 12 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

पर्यटन

स्वाध्याय

प्रश्न 1: पुढील विधानांवरून पर्यटनाचे प्रकार ओळखा.

(अ) मायासंस्कृतीमधील वास्तुरचना कौशल्याची वैशिष्ट्ये जाणण्यासाठी हेमंतकुमार मेक्सिकोला जाऊन आले.
उत्तर: सांस्कृतिक पर्यटन

(आ) गोवा कार्निवल पाहण्यासाठी पोर्तुगाली पर्यटक गोव्यात आले होते.
उत्तर: सांस्कृतिक पर्यटन

(इ) नैसर्गिक चिकित्सा केंद्रात उपचारांसाठी जॉन व अमरला केरळात जावे लागले.
उत्तर: आरोग्य पर्यटन

(ई) पुंडलिकरावांनी सहपरिवार चारधाम यात्रा केली.
उत्तर: धार्मिक पर्यटन

(उ) पुण्यातील रामेश्वरी आपल्या मैत्रिणीसह हुरडा पार्टी व शेतीविषयी माहिती मिळवण्यासाठी गावाला जाऊन आली.
उत्तर: कृषी पर्यटन

(ऊ) सय्यद कुटुंब अजमेर यात्रेसाठी गेले.
उत्तर: धार्मिक पर्यटन

प्रश्न 2. ‘अ’ गटातील स्थळांची माहिती मिळवा व साखळी पूर्ण करा.

प्रश्न 3: थोडक्यात उत्तरे लिहा.
उत्तर:
(अ) धार्मिक व सांस्कृतिक पर्यटनांतील फरक:
धार्मिक पर्यटन: यात्रेकरूंनी श्रद्धास्थळांना भेट देण्यासाठी केलेला प्रवास. उदा. काशी, अजमेर शरीफ.
सांस्कृतिक पर्यटन: विविध संस्कृती, परंपरा आणि ऐतिहासिक स्थळांचा अभ्यास करण्यासाठी केलेला प्रवास. उदा. राजस्थानची किल्ले-परंपरा, कोणार्कचे सूर्य मंदिर.

(आ) पर्यटनाचे उद्देश:
करमणूक व विश्रांती
शिक्षण व ज्ञानसंपादन
धार्मिक श्रद्धा
व्यवसाय व व्यापार
आरोग्यसंबंधी सुविधा

(इ) पर्यटनाचे पर्यावरणात्मक परिणाम:
सकारात्मक परिणाम: जैवविविधता संवर्धन, नैसर्गिक स्थळांचे संरक्षण
नकारात्मक परिणाम: कचऱ्याचे प्रदूषण, जंगलतोड, पाणीस्रोतांचे दूषितकरण

(ई) पर्यटन विकासातून निर्माण होणाऱ्या संधी:
स्थानिकांना रोजगार मिळतो
संस्कृती आणि परंपरांचे जतन होते
आंतरराष्ट्रीय चलनवाढ होते
वाहतूक व पायाभूत सुविधा सुधारतात

(उ) पर्यटनाच्या ठिकाणी येणाऱ्या समस्या व उपाय:
समस्या: कचरा, रहदारीची समस्या, सुरक्षा धोके
उपाय: स्वच्छता मोहीम, पर्यटकांसाठी मार्गदर्शक नियम, वाहतुकीची सुधारणा

(ऊ) आपल्या जिल्ह्यात विकसित होऊ शकणारी पर्यटनस्थळे:
नैसर्गिक सौंदर्य असलेली ठिकाणे
ऐतिहासिक किल्ले व मंदिरे
कृषी व आरोग्य पर्यटनस्थळे

(ए) पर्यटनामुळे स्थानिक लोकांना रोजगार मिळतो:
हॉटेल व्यवसाय
मार्गदर्शक व वाहन सेवा
स्थानिक कला व संस्कृतीला प्रोत्साहन

प्रश्‍न 4. पर्यटन स्थळी लावण्यासाठी पर्यटकांसाठी काही मार्गदर्शक सूचनाफलक तयार करा.
उत्तर: 🚫 कृपया कचरा टाकू नका.
📸 धोकादायक ठिकाणी फोटो काढू नका.
🚷 निशिद्ध क्षेत्रात प्रवेश करू नका.
🌿 पर्यावरणाचे संरक्षण करा.
🎤 आवाज कमी ठेवा.

प्रश्‍न 5. पर्यटनासंबंधी अतिथी देवो भव’ ही भूमिका कितपत योग्य आहे, ते स्पष्ट करा.
उत्तर: भारतीय संस्कृतीमध्ये पाहुण्यांचा सन्मान करण्याची परंपरा आहे.
पर्यटनाच्या वाढीसाठी स्थानिक नागरिकांनी पर्यटकांशी सौहार्दपूर्ण वर्तन करणे आवश्यक आहे.
यामुळे भारताचा जागतिक स्तरावर चांगला प्रभाव पडतो आणि परदेशी पर्यटकांची संख्या वाढते.

प्रश्‍न 6. महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळांचा नकाशा दिला आहे.
त्याच्या आधारे खालील प्रश्‍नांची उत्तरे लिहा.
उत्तर:
(अ) गरम पाण्याचे झरे असलेल्या ठिकाणांची यादी आणि त्याची कारणे:
महाराष्ट्रात गरम पाण्याचे झरे प्रामुख्याने ज्वालामुखीय क्रियेमुळे तयार होतात. भूगर्भातील उष्णता आणि दाबामुळे या झऱ्यांचे निर्माण होते. नकाशावरून खालील ठिकाणी गरम पाण्याचे झरे असल्याचे आढळते:

उन्हेरे (जि. रायगड)
गणेशपुरी (जि. ठाणे)
वज्रेश्वरी (जि. ठाणे)
तुंगारेश्वर (जि. पालघर)
त्र्यंबकेश्वर (जि. नाशिक)
ही ठिकाणे येथे असण्याची कारणे:

महाराष्ट्रातील काही भाग भूतकडी (geothermal) ऊर्जेने प्रभावित आहेत.
सह्याद्री पर्वतरांगांमधील भूपृष्ठीय हालचालींमुळे भूगर्भातील पाणी तापून बाहेर येते.
या ठिकाणी ज्वालामुखीय खडक व भूपृष्ठातील फटी असल्यामुळे गरम पाण्याचे झरे आढळतात.

(आ) वाहतुकीचे मार्ग व पर्यटन स्थळांचा सहसंबंध:
पर्यटन स्थळांच्या विकासासाठी चांगल्या वाहतुकीच्या सुविधा महत्त्वाच्या असतात. खालील ठिकाणी पर्यटन स्थळे व वाहतुकीचा विकास एकमेकांशी निगडित आहेत:

मुंबई – गेटवे ऑफ इंडिया, जेजे म्युझियम, जुहू बीच (रेल्वे आणि राष्ट्रीय महामार्गांचे उत्तम जाळे)
नाशिक – त्र्यंबकेश्वर, सप्तशृंगी देवी (राष्ट्रीय महामार्ग व रेल्वे सुविधा)
औरंगाबाद – अजिंठा-वेरूळ लेणी, दौलताबाद किल्ला (राष्ट्रीय महामार्ग व विमानतळ)
कोल्हापूर – महालक्ष्मी मंदिर (राष्ट्रीय महामार्ग व रेल्वे मार्ग)
सिंधुदुर्ग – किल्ले सिंधुदुर्ग, गणपतीपुळे (सागरी महामार्ग व रेल्वे)