भूगोल Notes Class 9 Chapter 9 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

व्यापार

व्यापार म्हणजे काय?

खरेदी-विक्रीची प्रक्रिया म्हणजे व्यापार.

• ग्राहक गरजेच्या वस्तू विकत घेतात, तर विक्रेते त्या वस्तू विकतात.
• वस्तूंच्या देवाणघेवाणीला व्यापार म्हणतात.
• कोणताही प्रदेश किंवा देश स्वयंपूर्ण नसतो, त्यामुळे व्यापार आवश्यक असतो.

व्यापाराचे प्रकार

व्यापार मुख्यतः 2 प्रकारांचे असतो –

1) वस्तूच्या प्रमाणानुसार

• घाऊक व्यापार: मोठ्या प्रमाणावर वस्तू विक्री (उदा. फळांचा घाऊक व्यापार).
• किरकोळ व्यापार: किरकोळ विक्री करणारे (उदा. किराणा दुकानदार).

2) प्रदेश विस्तारानुसार

• देशांतर्गत व्यापार: एका देशातच होणारा व्यापार. (उदा. महाराष्ट्रातील शेतमाल पंजाबमध्ये पाठवणे).
• आंतरराष्ट्रीय व्यापार: दोन किंवा अधिक देशांमधील व्यापार.
  • आयात: दुसऱ्या देशातून वस्तू मागवणे. (उदा. भारत मध्यपूर्वेतून तेल आयात करतो).
  • निर्यात: दुसऱ्या देशात वस्तू पाठवणे. (उदा. भारत अमेरिकेला मसाले निर्यात करतो).

दृश्य व अदृश्य व्यापार

1. दृश्य व्यापार: वस्तूंची खरेदी-विक्री (उदा. कपडे, गहू, तांदूळ).
2. अदृश्य व्यापार: सेवांची देवाणघेवाण (उदा. डॉक्टर, वकील, टॅक्सीसेवा).

व्यापार संतुलन म्हणजे काय?

व्यापार संतुलन = निर्यात मूल्य – आयात मूल्य
प्रकार:

• अनुकूल व्यापार संतुलन: निर्यात जास्त, आयात कमी.
• प्रतिकूल व्यापार संतुलन: आयात जास्त, निर्यात कमी.
• संतुलित व्यापार: निर्यात व आयात जवळपास सारखी.

आंतरराष्ट्रीय व्यापार संघटना

• WTO (जागतिक व्यापार संघटना): आंतरराष्ट्रीय व्यापार सुकर करणे.
• EU (युरोपियन संघ): युरोपात मुक्त व्यापार वाढवणे.
• OPEC: खनिज तेलाच्या व्यापारावर नियंत्रण.
• SAARC: दक्षिण आशियातील व्यापार वृद्धी करणे.

विपणन (Marketing)

• ग्राहकांपर्यंत उत्पादन पोहोचवण्याची पद्धत.
• विपणनामुळे उत्पादन अधिक लोकांपर्यंत पोहोचते आणि विक्री वाढते.
• विपणन घटक:
  • उत्पादन
  • किंमत
  • जाहिरात
  • वितरण