भूगोल Notes Class 9 Chapter 5 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

वृष्टी

१) वृष्टी म्हणजे काय?

• ढगांमधून जमिनीवर पडणाऱ्या पाण्याला वृष्टी म्हणतात.
• वृष्टीचे प्रकार:
  • हिमवर्षाव (Snowfall) – गोठणबिंदूखाली तापमान असताना हिमकण पडतात.
  • गारपीट (Hailstorm) – गारा म्हणजे गोठलेले पाण्याचे थेंब.
  • पाऊस (Rainfall) – द्रवरूपात पडणारा पाऊस.

२) हिम आणि बर्फ मधील फरक

• हिम: मऊ, अपारदर्शक, भुसभुशीत.
• बर्फ: घट्ट, पारदर्शक, एकसंध.

३) गारपीट कशी होते?

• ऊर्ध्वगामी हवेच्या प्रवाहामुळे लहान जलकण थंड भागात जाऊन गारांचा आकार घेतात.
• गारपीट शेतांसाठी हानिकारक असते.

४) पावसाचे प्रकार

1. आरोह (Abhisaran) पाऊस:

• गरम हवा वर जाऊन थंड होताच पाऊस पडतो.
• विषुववृत्तीय भागात अधिक प्रमाणात असतो.

2. प्रतिरोध (Orographic) पाऊस:

• पर्वतांमुळे थांबलेल्या वाऱ्यांतील बाष्पाचे संघटन होऊन पाऊस पडतो.
• महाराष्ट्रात पश्चिम घाटाजवळ अधिक प्रमाणात आढळतो.

3. आवर्त (Cyclonic) पाऊस:

• कमी दाबाच्या क्षेत्रामुळे पाऊस पडतो.
• वादळे यामुळे निर्माण होतात.

५) वृष्टीचे परिणाम

• पाणी पुरवठ्याचा मुख्य स्रोत.
• अतिवृष्टीमुळे पूर, तर कमी पावसामुळे दुष्काळ होतो.
• शेतीसाठी पाऊस अत्यंत महत्त्वाचा आहे.

६) पर्जन्यमापन म्हणजे काय?

• पावसाचे प्रमाण मोजण्यासाठी वापरण्यात येणारे उपकरण म्हणजे पर्जन्यमापक.
• १ मिमी पाऊस = १० लाख लिटर पाणी प्रति चौ. कि.मी.

७) विशेष माहिती:

• आम्ल पाऊस (Acid Rain) = प्रदूषणामुळे पावसाच्या पाण्यात आम्ल मिसळले जाते.
• धुके, दव, दहिवर = भूपृष्ठाच्या तापमानातील बदलामुळे वातावरणात जलकण तयार होतात.