भूगोल Notes Class 9 Chapter 2 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

अंतर्गत हालचाली

१. भूकंप म्हणजे काय?

• भूकंप म्हणजे पृथ्वीच्या आत होणाऱ्या हालचालींमुळे भूपृष्ठ हलणे.
• यामुळे जमीन हादरते, इमारती कोसळतात, आणि जीवितहानी होते.

२. भूकंप होण्याची कारणे

• भूपट्टांची हालचाल (टेक्टॉनिक प्लेट्स हलणे)
• ज्वालामुखीचा उद्रेक
• पृथ्वीच्या आत ऊर्जा साठून ती मोकळी होणे

३. भूकंपाचे घटक

• भूकंपनाभी (Hypocenter): जिथून भूकंप सुरू होतो ते ठिकाण.
• अपिकेंद्र (Epicenter): पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर जिथे भूकंपाचे कंपन सर्वात जास्त जाणवतात.
• भूकंपलहरी: ऊर्जेमुळे निर्माण होणाऱ्या लहरी ज्या जमिनीतून पसरतात.

४. भूकंपाच्या लहरींचे प्रकार

• प्राथमिक लहरी (P-Waves) – या सर्वात जलद प्रवास करणाऱ्या लहरी आहेत.
• दुय्यम लहरी (S-Waves) – या थोड्या हळू असतात पण जास्त नुकसानकारक असतात.
• भूपृष्ठ लहरी (Surface Waves) – या सर्वात विध्वंसक असतात.

५. भूकंपाचे परिणाम

• जमिनीला तडे पडतात
• इमारती कोसळतात
• त्सुनामी लाटा निर्माण होतात
• रस्ते, पूल आणि वीजपुरवठा बंद पडतो

६. भूकंपाच्या सुरक्षितता उपाययोजना

भूकंपाच्या वेळी:

• मजबूत टेबलखाली लपावे
• खिडक्या, दरवाजांपासून दूर राहावे
• घराबाहेर असेल तर मोकळ्या जागेत जावे

भूकंपानंतर:

• इमारतींमध्ये उगाच परत जाऊ नये
• मदत कार्यासाठी प्रशासनाचे नियम पाळावे

७. ज्वालामुखी म्हणजे काय?

• पृथ्वीच्या आत गरम लाव्हा (शिलारस), राख आणि वायू बाहेर पडणे म्हणजे ज्वालामुखीचा उद्रेक.

८. ज्वालामुखीचे प्रकार

• जागृत ज्वालामुखी – सतत उद्रेक करणारे (उदा. स्ट्रांबोली)
• सुप्त ज्वालामुखी – सध्या शांत पण भविष्यात उद्रेक होऊ शकतो (उदा. व्हेसुव्हियस)
• मृत ज्वालामुखी – आता कधीही उद्रेक न होणारे (उदा. किलीमांजारो)

९. ज्वालामुखीचे परिणाम

• जमीन सुपीक होते
• मोठ्या प्रमाणात जीवितहानी आणि वित्तहानी होते
• वातावरणात विषारी वायू पसरतात
• नवीन बेटे तयार होऊ शकतात