भूगोल Notes Class 9 Chapter 12 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

पर्यटन

1. पर्यटन म्हणजे काय?
एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी फिरण्यासाठी जाणे म्हणजे पर्यटन.
पर्यटनाचे मुख्य हेतू: आनंद, विरंगुळा, धार्मिक कारणे, व्यवसाय, शिक्षण इत्यादी.

2. पर्यटनाचे प्रकार
स्वदेशी पर्यटन – आपल्या देशात फिरणे (उदा. महाराष्ट्रातून केरळला जाणे).
परदेशी पर्यटन – इतर देशात फिरण्यासाठी जाणे (उदा. भारतातून स्वित्झर्लंडला जाणे).

3. पर्यटनाचा समाज व अर्थव्यवस्थेवर प्रभाव

सकारात्मक प्रभाव:
स्थानिक लोकांना रोजगार मिळतो.
देशाच्या अर्थव्यवस्थेत परकीय चलन येते.
संस्कृती व परंपरांचे जतन होते.
पायाभूत सुविधा (रस्ते, हॉटेल्स) वाढतात.

नकारात्मक प्रभाव:
पर्यावरणाची हानी (कचरा, प्रदूषण).
नैसर्गिक ठिकाणांचा नाश होतो.
स्थानिक संस्कृतीवर बाहेरच्या संस्कृतीचा प्रभाव पडतो.

4. पर्यटन टिकवण्यासाठी आवश्यक गोष्टी

• पर्यटन स्थळे स्वच्छ ठेवणे.
• निसर्गाचा ऱ्हास टाळणे.
• स्थानिक लोकांना रोजगाराच्या संधी देणे.
• शासकीय योजना व जाहिरातीद्वारे पर्यटनाला चालना देणे.

5. आधुनिक तंत्रज्ञान व पर्यटन

• GPS आणि Google Maps वापरून योग्य मार्ग शोधता येतो.
• पर्यटनासाठी ऑनलाइन बुकिंग, माहिती व व्हर्च्युअल टूर यांचा वापर केला जातो.

6. महत्त्वाची उदाहरणे

• महाराष्ट्रातील “डेक्कन ओडिसी” रेल्वे – एक आलिशान पर्यटन रेल्वे.
• “पॅलेस ऑन व्हील्स” – राजस्थानातील प्रसिद्ध पर्यटन रेल्वे.
• विशाखापट्टणम-आंध्र प्रदेश व्हिस्टाडोम रेल्वे – पारदर्शक छत असलेली रेल्वे.

7. पर्यटन सुरक्षिततेसाठी उपाययोजना

•  भरती-ओहोटीची माहिती असावी.
•  जंगली प्राणी, खोल समुद्र यापासून सावध राहावे.
•  पर्यटन स्थळी सूचनांचे पालन करावे.
•  स्थानिक मार्गदर्शकाशिवाय धोकादायक ठिकाणी जाऊ नये.

8. पर्यटनासाठी काही उपयुक्त सूचना (सूचनाफलकासाठी)

“आपले पर्यटन स्थळ स्वच्छ ठेवा.”
“स्थानीय संस्कृतीचा आदर करा.”
“निसर्गात प्लास्टिकचा कचरा टाकू नका.”
“धोकादायक ठिकाणी जाऊ नका.”
“स्थानिक लोकांना मदत करा व पर्यटनाचा आनंद घ्या!”