वितरणाचे नकाशे
१. नकाशे म्हणजे काय?
- नकाशांद्वारे भौगोलिक घटकांचे स्थान व वितरण दर्शवले जाते.
- काही नकाशे विशिष्ट उद्देशाने तयार होतात, त्यांना “उद्देशात्मक नकाशे” म्हणतात.
- उदा. पर्जन्य, तापमान, लोकसंख्या इत्यादींचे वितरण नकाशांद्वारे दाखवले जाते.
२. वितरण दाखवण्याच्या पद्धती
वितरण नकाशे खालील तीन प्रकारांनी तयार केले जातात:
(१) टिंब पद्धत
- सांख्यिकीय (संख्यात्मक) माहितीवर आधारित असते.
- नकाशावर विशिष्ट मूल्यांचे टिंबे लावून घटकांचे वितरण दाखवतात.
- उदा. लोकसंख्या, पशुधन संख्या इत्यादी.
(२) क्षेत्रघनी पद्धत
- वेगवेगळ्या रंगछटा किंवा छायांनी घटकांचे वितरण दाखवले जाते.
- प्रदेशातील घटकांचे मूल्य गटांमध्ये विभागले जातात.
- उदा. लोकसंख्या घनता, पर्जन्यमान, जमीन उपयोग इत्यादी.
(३) समघनी पद्धत
- समान मूल्ये दर्शवणाऱ्या रेषा वापरून तयार केला जातो.
- उंची, तापमान, पर्जन्यमान यांसारख्या घटकांसाठी वापरतात.
- दोन जवळच्या ठिकाणी समान फरक असतो असे गृहीत धरले जाते.
३. नकाशांवरील माहिती समजण्यासाठी काही महत्त्वाचे मुद्दे
टिंब पद्धतीत:
- टिंबांचे प्रमाण ठरवले जाते.
- टिंब समान आकाराचे असले पाहिजेत.
क्षेत्रघनी पद्धतीत:
- कमी ते जास्त घटकांचे वितरण वेगवेगळ्या रंगछटांमध्ये दाखवतात.
- गडद रंग अधिक प्रमाणात घटक दर्शवतात.
समघनी पद्धतीत:
- सममूल्य रेषा एकमेकांच्या जवळ असतील, तर घटकाचा बदल तीव्र असतो.
- वितरणाचे नैसर्गिक स्वरूप लक्षात येते.
४. क्षेत्रभेट म्हणजे काय?
क्षेत्रभेटीमुळे भौगोलिक घटकांचा प्रत्यक्ष अनुभव मिळतो.
उदा. नदीकिनारा, धरण, सागरकिनारा, पर्यटनस्थळे इत्यादी.
क्षेत्रभेटीची तयारी:
- ठिकाणाची माहिती घ्या.
- साधने तयार ठेवा (नकाशा, लेखनसामग्री, कॅमेरा इत्यादी).
- सुरक्षिततेची काळजी घ्या.
- पर्यावरणाचे नुकसान होणार नाही याची काळजी घ्या.
अहवाल लेखनासाठी आवश्यक मुद्दे:
- प्रस्तावना
- स्थान व मार्ग नकाशा
- भौगोलिक घटक
- लोकसंख्या व हवामान
- निष्कर्ष
Leave a Reply