सामान्य विज्ञान Question Answer Class 8 Chapter 8 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

प्रदूषण

पृष्ठ क्रमांक ५४

1. पर्यावरणातील या समस्या का निर्माण झाल्‍या असाव्‍यात?

उत्तर – पर्यावरणातील समस्या मुख्यतः मानवी हस्तक्षेपामुळे निर्माण झाल्या आहेत. औद्योगिकीकरण, लोकसंख्येतील वाढ, खाणकाम, वाहतूक, कीटकनाशके आणि रासायनिक खतांचा वाढता वापर यांमुळे प्रदूषण वाढले आहे. याचा परिणाम माणसासह संपूर्ण पर्यावरणावर होत आहे.

2. या समस्यांवर मात करण्यासाठी काय करावे लागेल?

उत्तर – पर्यावरणीय समस्यांवर नियंत्रण मिळवण्यासाठी खालील उपाययोजना केल्या पाहिजेत:

• प्रदूषण कमी करणारी आधुनिक तंत्रज्ञाने वापरणे
• नैसर्गिक संसाधनांचा जपून वापर करणे
• पुनर्वापर आणि पुनर्विनीयोगावर भर देणे
• हरितपट्टे वाढवणे आणि झाडे लावणे
• सार्वजनिक वाहतूक साधनांचा अधिक वापर करणे
• सरकारने कठोर प्रदूषण नियंत्रण कायदे अंमलात आणणे

3. तुमच्या सभोवताली कोठे कोठे प्रदूषण आढळते?

उत्तर – प्रदूषण शहरांमध्ये तसेच ग्रामीण भागात अनेक ठिकाणी आढळते. उदाहरणार्थ:

• रस्त्यांवर वाहनांच्या धुरामुळे हवा प्रदूषण
• कारखान्यांच्या सांडपाण्यामुळे जलप्रदूषण
• कचऱ्याचे योग्य प्रकारे व्यवस्थापन न केल्याने मृदा प्रदूषण

4. प्रदूषण कशामुळे होते?

उत्तर – प्रदूषण मुख्यतः नैसर्गिक आणि मानवनिर्मित कारणांमुळे होते.नैसर्गिक कारणे:

• ज्वालामुखीचा उद्रेक, वावटळ, वणवे, भूकंप

मानवनिर्मित कारणे:

• वाहने आणि कारखान्यांतून निघणारा धूर
• औद्योगिक आणि घरगुती सांडपाणी
• प्लास्टिक आणि इतर न विघटनशील कचरा

5. जर नैसर्गिक पदार्थ हे प्रदूषक असतील, तर ते वापरताना त्याचे दुष्परिणाम आपल्याला का जाणवत नाहीत? असे पदार्थ प्रदूषक कधी बनतात?

उत्तर – नैसर्गिक पदार्थांचे विघटन नैसर्गिकरित्या होते, त्यामुळे ते लगेच प्रदूषण करत नाहीत. परंतु, जर हे पदार्थ जास्त प्रमाणात असतील किंवा प्रदूषणक्षम स्थितीत पोहोचले तर ते हानिकारक ठरतात. उदाहरणार्थ, गंधक वायू किंवा कार्बन डायऑक्साइड निसर्गात असतो, पण जेव्हा तो जास्त प्रमाणात हवेत मिसळतो तेव्हा तो विषारी बनतो.

1. कोणकोणत्‍या प्रकारची प्रदुषके आढळून येतात ?

उत्तर – प्रदूषकांना त्याच्या स्वरूपानुसार खालीलप्रमाणे वर्गीकृत करता येते:

अ. हवा प्रदूषके (Air Pollutants):

• सल्फर डायऑक्साइड (SO₂)
• कार्बन मोनोऑक्साइड (CO)
• नायट्रोजन ऑक्साइड्स (NOₓ)
• मिथेन (CH₄)
• धूळ आणि धूलिकण
• कीटकनाशके आणि रसायने

ब. जल प्रदूषके (Water Pollutants):

• जैविक प्रदूषके (शैवाल, जिवाणू, विषाणू)
• असेंद्रिय प्रदूषके (माती, वाळू, धातूंची संयुगे)
• सेंद्रिय प्रदूषके (कीटकनाशके, रासायनिक खते, सांडपाणी)

क. मृदा प्रदूषके (Soil Pollutants):

• प्लास्टिक व अन्य अविघटनशील कचरा
• औद्योगिक कचरा आणि धातूंचे अवशेष
• रासायनिक खते व कीटकनाशके
• जैविक कचरा (मलमूत्र, पशूविष्ठा)

2. प्रदुषके विघटनशील असतात की अविघटनशील ?

उत्तर –

1. विघटनशील प्रदूषके (Biodegradable Pollutants):
हे प्रदूषके निसर्गात हळूहळू विघटित होतात आणि पर्यावरणावर त्यांचा प्रभाव कमी असतो. उदा.

• जैविक कचरा (झाडांची पाने, अन्नउर्वरिते)
• शेणखत आणि प्राण्यांचे उत्सर्जन
• काही प्रकारचे तणनाशके आणि नैसर्गिक खतं

2. अविघटनशील प्रदूषके (Non-Biodegradable Pollutants):
ही प्रदूषके दीर्घकाळ पर्यावरणात टिकतात आणि नुकसानकारक ठरतात. उदा.

• प्लास्टिक आणि थर्माकोल
• धातूंचे अवशेष (शिसे, पारा, आर्सेनिक)
• किरणोत्सारी पदार्थ
• काही प्रकारची रासायनिक खते आणि कीटकनाशके

पृष्ठ क्रमांक 55

1. पृथ्वीवरील वातावरणात असणाऱ्या विविध वायूंचे प्रमाण दर्शविणारा आलेख काढा.

उत्तर –

2. हवा हे वेगवेगळ्या वायूंचे/घटकांचे एकजिनसी मिश्रण आहे, असे का म्हणतात ?

उत्तर –

• हवा विविध वायूंचे मिश्रण आहे, परंतु ते समान प्रमाणात एकत्र मिसळलेले असते, म्हणून तिला एकजिनसी मिश्रण म्हणतात.
• हवेतील घटक स्वतंत्र राहतात आणि त्यामध्ये कोणत्याही प्रकारची रासायनिक अभिक्रिया होत नाही.
• हवेचे सर्व भाग समान गुणधर्म दर्शवतात आणि कोठेही समान स्वरूपाची असतात, त्यामुळे ती एकजिनसी मिश्रण आहे.

3. इंधनांच्या ज्वलनातून हवेत कोणकोणते घातक वायू बाहेर सोडले जातात ?

उत्तर – इंधन जळल्यामुळे खालील घातक वायू वातावरणात मिसळतात:

1. वरील प्रमुख कारणांशिवाय हवा प्रदूषणाची कारणे कोणती आहेत ?

उत्तर – हवा प्रदूषणाची खालील अतिरिक्त कारणे देखील आहेत:

(अ) नैसर्गिक कारणे:

• आग्या वणवे: जंगलात लागलेल्या आगीमुळे कार्बन डायऑक्साइड (CO₂), सल्फर डायऑक्साइड (SO₂) आणि धूर हवेत मिसळतो.
• धूळ व वादळे: वाळवंटातून उडणाऱ्या धुळीचे कण वातावरणात प्रदूषण वाढवतात.
• ज्वालामुखीचा उद्रेक: यामुळे सल्फर डायऑक्साइड, कार्बन डायऑक्साइड, राख आणि विषारी वायू हवेत मिसळतात.
• सजीवांचे मृत्यूनंतर विघटन: सेंद्रिय पदार्थ कुजल्याने मिथेन (CH₄) उत्सर्जित होते.

(ब) मानवनिर्मित कारणे:

• वाहनांच्या संख्येतील वाढ: जास्त वाहतूक आणि पेट्रोल-डिझेलवर चालणाऱ्या वाहनांमुळे कार्बन मोनोऑक्साइड (CO), नायट्रोजन ऑक्साइड (NOₓ) हवेत मिसळतात.
• विजेची जास्त मागणी: कोळशावर चालणाऱ्या वीज निर्मिती केंद्रांमधून मोठ्या प्रमाणात धूर आणि हरितगृह वायू हवेत सोडले जातात.
• स्मशानभूमीतील जळणारी लाकडे: यामुळे मोठ्या प्रमाणावर कार्बन डायऑक्साइड आणि राख हवेत जाते.
• कचऱ्याचे जाळणे: प्लास्टिक व इतर टाकाऊ पदार्थ जाळल्याने घातक डायऑक्सिन आणि कार्सिनोजेन्स हवेत मिसळतात.

2. चार स्ट्रोक (Four Stroke) इंजिनगाड्यांपेक्षा दोन स्ट्रोक इंजिनगाड्यांमुळे हवा जास्त प्रदूषित होते का?

उत्तर – होय, दोन-स्ट्रोक इंजिनगाड्यांमुळे चार-स्ट्रोक इंजिनगाड्यांपेक्षा हवा अधिक प्रदूषित होते. याची कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:

निष्कर्ष:

• दोन-स्ट्रोक इंजिनमध्ये इंधन आणि तेल एकत्र जळल्याने जास्त धूर आणि प्रदूषक हवेत मिसळतात.
• चार-स्ट्रोक इंजिनमध्ये वेगळ्या प्रकारे ज्वलन होत असल्याने प्रदूषणाचे प्रमाण कमी असते.
• त्यामुळे दोन-स्ट्रोक इंजिनच्या वापरावर निर्बंध आणले जात आहेत आणि चार-स्ट्रोक इंजिनच्या वाहनांना प्राधान्य दिले जाते.

पृष्ठ क्रमांक 56

1. ओझोनच्या थराचे महत्त्व काय ?

उत्तर – ओझोनच्या थराचे महत्त्व:

ओझोनचा थर पृथ्वीच्या वातावरणाच्या स्थितांबर (Stratosphere) भागात आढळतो. याचे प्रमुख महत्त्व पुढीलप्रमाणे आहे:

• ओझोन थर सूर्याच्या अतिनील (UV-B) किरणांपासून पृथ्वीवरील सजीवांचे संरक्षण करतो.
• ही अतिनील किरणे त्वचेच्या कर्करोगास (Skin Cancer) आणि डोळ्यांच्या मोतीबिंदू (Cataract) सारख्या आजारांना कारणीभूत ठरू शकतात.
• ओझोन थरामुळे वातावरणाचे संतुलन राखले जाते आणि हवामानावर परिणाम होण्यास प्रतिबंध होतो.
• हा थर वनस्पतींना हानीकारक UV किरणांपासून सुरक्षित ठेवतो, त्यामुळे शेती उत्पादनात घट होत नाही.

2. ओझोनच्या थरात घट होण्याची कारणे कोणती ?

उत्तर – ओझोनच्या थरात घट होण्याची कारणे:

ओझोन थरात घट होण्याची मुख्य कारणे मानवी क्रियाकलापांमुळे वाढलेली आहेत. खालील प्रमुख कारणे आहेत:

(अ) क्लोरोफ्लुरोकार्बन (CFCs) गॅसचा उत्सर्जन:

• CFCs हे रेफ्रिजरेटर, एअर कंडिशनर, फोम उत्पादन आणि एरोसोल स्प्रे यामधून उत्सर्जित होतात.
• हे वायू वातावरणाच्या उच्च स्तरावर पोहोचल्यावर क्लोरीन अणू (Cl) मोकळे करतात, जे ओझोन रेणूंचे विघटन करतात.

(ब) औद्योगिक आणि वाहतुकीतील प्रदूषण:

• नायट्रोजन ऑक्साइड (NOₓ) आणि सल्फर डायऑक्साइड (SO₂) हे वायू वातावरणात मिसळल्याने ओझोन थराचा ऱ्हास होतो.
• ज्वलनशील इंधन जसे की पेट्रोल आणि डिझेल यांचा वापर जास्त प्रमाणात केल्याने ओझोन थर नष्ट होतो.

(क) हरितगृह वायूंचा प्रभाव:

• हरितगृह वायू जसे की कार्बन डायऑक्साइड (CO₂), मिथेन (CH₄) आणि नायट्रस ऑक्साइड (N₂O) यांमुळे वातावरणाचे तापमान वाढते, ज्याचा अप्रत्यक्ष परिणाम ओझोन थरावर होतो.

(ड) अणुचाचण्या आणि अंतराळ संशोधन:

• अणुचाचण्यांमधून बाहेर पडणाऱ्या किरणोत्सर्गी पदार्थांमुळे ओझोन थराचे नुकसान होते.
• मोठ्या प्रमाणावर अंतराळ संशोधनासाठी करण्यात येणाऱ्या प्रक्षेपणांमधून बाहेर पडणारे वायू देखील ओझोन थर नष्ट करतात.

पृष्ठ क्रमांक ५८

1. वापरण्यास योग्य असे पाणी आपणांस कोणकोणत्या जलस्त्रोतापासून मिळते?

उत्तर – वापरण्यास योग्य असे पाणी आपल्याला खालील जलस्त्रोतांमधून मिळते:

• नदी (Rivers) – गंगा, कृष्णा, गोदावरी यांसारख्या नद्या
• सरोवर व तलाव (Lakes and Reservoirs) – नैसर्गिक व मानवनिर्मित जलाशय
• भूमिगत पाणी (Groundwater) – विहिरी, नळपाणी, नद्यांची उपनदी
• हिमनद्या (Glaciers) – वितळलेल्या बर्फातून निर्माण होणारे गोडे पाणी
• पर्जन्यजल (Rainwater) – पावसाचे पाणी संकलित करून वापरण्यात येते

2. पाण्याचा वापर आपण कोणकोणत्या कारणांसाठी करतो?

उत्तर – पाणी आपल्या दैनंदिन जीवनातील अनेक कार्यांसाठी वापरले जाते:

• पिण्यासाठी (Drinking) – शुद्ध पाणी आरोग्यासाठी अत्यावश्यक आहे.
• शेतीसाठी (Agriculture) – पिकांना पाणीपुरवठा करण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर वापर.
• औद्योगिक वापरासाठी (Industries) – कारखान्यांमध्ये उत्पादन प्रक्रियेसाठी.
• गृहोपयोगी कामांसाठी (Domestic Uses) – स्वयंपाक, आंघोळ, धुणी, स्वच्छता इत्यादी.
• विद्युत निर्मितीसाठी (Hydroelectric Power) – धरणांद्वारे जलविद्युत निर्मिती.
• प्राणी व वनस्पतींसाठी (Ecosystem Needs) – निसर्गातील संतुलन राखण्यासाठी जलस्रोत आवश्यक आहेत.

3. पृथ्वीवर एकूण क्षेत्रफळाच्या किती टक्के पाणी आहे?

उत्तर –

• पृथ्वीच्या पृष्ठभागाच्या अंदाजे 71% भाग जलाने व्यापलेला आहे.
• यातील 97.5% पाणी समुद्रात असून ते खारट आहे.
• केवळ 2.5% पाणी गोड्या पाण्याच्या स्वरूपात उपलब्ध आहे.
• गोड्या पाण्यातही 70% हिमनद्यांमध्ये साठलेले असते, फक्त 1% पाणी सरोवर, नद्या आणि भूगर्भात उपलब्ध आहे.

4. कोणकोणत्या कारणांमुळे पाणी प्रदूषित होते?

उत्तर – पाणी प्रदूषण नैसर्गिक आणि मानवनिर्मित कारणांमुळे होते:

(अ) नैसर्गिक कारणे:

• जलपर्णीची वाढ – पाण्यातील प्राणवायू कमी होतो.
• माती आणि गाळ वाहून जाणे – नद्यांमध्ये गाळ साचल्याने पाणी दूषित होते.
• सूक्ष्मजीव आणि जैविक पदार्थांचे कुजणे – यामुळे जलस्रोत खराब होतात.

(ब) मानवनिर्मित कारणे:

• औद्योगिक सांडपाणी – कारखान्यांतील रासायनिक कचरा नदीत सोडल्याने.
• रासायनिक खते व कीटकनाशके – शेतीमध्ये वापरलेल्या पदार्थांमुळे भूगर्भीय पाणी प्रदूषित होते.
• घरगुती सांडपाणी – नद्या आणि तलावांमध्ये साबण, डिटरजंट, कचरा टाकल्याने.
• खनिज तेल गळती – समुद्रात तेल सांडल्यामुळे जलचर प्राण्यांना धोका निर्माण होतो.

5. पाण्याला जीवन असे का म्हणतात?

उत्तर –

• पाणी हे सर्व सजीवांसाठी जीवनावश्यक आहे.
• मानव, प्राणी, पक्षी आणि वनस्पती यांचे अस्तित्व पाण्यावर अवलंबून आहे.
• शरीरातील 70% भाग पाण्याने बनलेला असतो, त्यामुळे पाणी आरोग्यासाठी महत्त्वाचे आहे.
• शेती आणि अन्न उत्पादनासाठी पाणी आवश्यक आहे.
• पाणी पर्यावरणातील संतुलन राखते आणि विविध परिसंस्थांमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावते.
• विद्युत निर्मिती, औद्योगिक कार्ये आणि वाहतुकीसाठी पाणी अपरिहार्य आहे.

पान क्रमांक ६०

1. जमिनीची धूप म्हणजे काय ?

उत्तर –

• जमिनीवरील वरचा सुपीक थर वाहून जाण्याच्या प्रक्रियेला “जमिनीची धूप” (Soil Erosion) म्हणतात.
• ही प्रक्रिया नैसर्गिक घटकांमुळे तसेच मानवी हस्तक्षेपामुळे घडते.
• वारा, पाऊस, पूर, वाळवंटातील वादळे, वृक्षतोड आणि शेतीतील गैरव्यवस्थापन यामुळे जमिनीची धूप होते.
• यामुळे मृदेतील सुपीकता कमी होते आणि शेती उत्पादनावर परिणाम होतो.

उदाहरणे:

• नद्यांच्या काठावरील माती पूरामुळे वाहून जाते.
• जंगलतोड झाल्यामुळे पाऊस पडल्यावर मृदा सैल होऊन वाहून जाते.
• वाऱ्यामुळे वाळवंटातील माती इतर ठिकाणी जाऊन सुपीक जमिनीसाठी धोका निर्माण करते.

2. मृदेची सुपीकता कमी होण्याची कारणे कोणती ?

उत्तर – मृदेची सुपीकता कमी होण्याची कारणे दोन प्रकारची असतात:

(अ) नैसर्गिक कारणे:

1. जमिनीची धूप (Soil Erosion): पाण्याच्या प्रवाहाने किंवा वाऱ्यामुळे वरची सुपीक माती वाहून जाते.
2. अतिवृष्टी (Heavy Rainfall): जास्त पाऊस पडल्याने जमिनीतील आवश्यक पोषणद्रव्ये वाहून जातात.
3. कोरडे हवामान (Drought Conditions): पाण्याचा अभाव असल्यास मृदेतील सूक्ष्मजीव नष्ट होतात आणि सुपीकता कमी होते.
4. नैसर्गिक आपत्ती (Natural Disasters): भूकंप, ज्वालामुखीचा उद्रेक, वादळे यामुळे जमिनीची गुणवत्ता खराब होते.

(ब) मानवनिर्मित कारणे:

1. जंगलतोड (Deforestation): झाडे मुळांनी मृदेचा घट्टपणा टिकवतात, झाडे कापल्याने माती वाहून जाते आणि सुपीकता कमी होते.
2. अतिरेकी शेती (Overfarming): सलग शेती केल्याने जमिनीत असलेले पोषणतत्त्व कमी होतात.
3. रासायनिक खतांचा अतिवापर (Excessive Chemical Fertilizers): जमिनीतील नैसर्गिक सेंद्रिय पदार्थ कमी होतात आणि मृदा सख्त होते.
4. कीटकनाशक व तणनाशक वापर (Pesticides and Herbicides): जमिनीतील जिवंत घटक नष्ट होतात आणि सुपीकता कमी होते.
5. वाहतुकीसाठी जमिनीचा गैरवापर (Land Misuse for Infrastructure): शहरे, रस्ते, कारखाने यासाठी जमिनीचा मोठ्या प्रमाणात वापर झाल्यास मृदेची गुणवत्ता खालावते.

स्वाध्याय

1. खाली काही वाक्येदिली आहेत, ती कोणत्या प्रकारच्या प्रदूषणात मोडतात ते सांगा. अ. दिल्लीत भरदिवसा धुके असल्याचे जाणवते.

उत्तर –

2. परिच्छेद वाचून त्‍यात कोणकोणते प्रदूषणाचे विविध प्रकार आलेत व कोणत्‍या वाक्‍यात आलेत ते नोंदवा.

निलेश शहरी भागात राहणारा व इयत्ता आठवीत शिकणारा मुलगा आहे. दररोज तो शाळेत बसने जातो, शाळेत जाण्यासाठी त्याला एक तास लागतो. शाळेत जाताना त्याला वाटेत अनेक चार चाकी, दोन चाकी गाड्या, रिक्षा, बस या वाहनांची वाहतूक लागते. काही दिवसांनी त्याला दम्याचा त्रास व्हायला लागला. डॉक्टरांनी त्याला शहरापासून लांब राहण्यास सांगितले. तेव्हा त्याच्या आईने त्याला त्याच्या मामाच्या गावाला पाठविले. निलेश जेंव्हा गावात फिरला तेंव्हा त्याला अनेक ठिकाणी कचऱ्याचे ढीग दिसले, अनेक ठिकाणी प्राणी, मानवी मलमूत्राची दुर्गंधी येत होती, काही ठिकाणी छोट्या नाल्यातून दुर्गंधी येणारे काळे पाणी वाहताना दिसले. काही दिवसांनी त्याला पोटाच्या विकारांचा त्रास व्हायला लागला.

उत्तर – परिच्छेदामधील प्रदूषणाचे प्रकार आणि संबंधित वाक्ये:

3. ‘अ’ व ‘ब’ स्तंभाची योग्य सांगड घालून प्रदूषित घटकाचा मानवी स्वास्थ्यावर कोणता परिणाम होतो ते स्पष्ट करा.

उत्तर – प्रदूषक घटक आणि त्याचे मानवी आरोग्यावर परिणाम

4. चूक की बरोबर ठरवा.

5. खालील प्रश्नांची उत्तरे द्या.

अ. प्रदूषण व प्रदूषके म्हणजे काय?

उत्तर –

• प्रदूषण: नैसर्गिक पर्यावरणाचे हानीकारक दूषितीकरण म्हणजे प्रदूषण होय.
• प्रदूषके: परिसंस्थेच्या कार्यात अडथळा आणणाऱ्या आणि जैविक व अजैविक घटकांवर घातक परिणाम करणाऱ्या घटकांना प्रदूषके म्हणतात.

आ. आम्लपर्जन्य म्हणजे काय?

उत्तर –

• ज्वलन प्रक्रियेतून वातावरणात सोडले जाणारे सल्फर डायऑक्साइड (SO₂) आणि नायट्रोजन ऑक्साइड (NOₓ) वायू पावसाच्या पाण्यात मिसळून सल्फ्यूरिक आम्ल आणि नायट्रिक आम्ल तयार करतात.
• त्यामुळे पडणाऱ्या आम्लयुक्त पावसाला आम्लवर्षा (Acid Rain) म्हणतात.

इ. हरितगृह परिणाम म्हणजे काय?

उत्तर –

• वातावरणातील कार्बन डायऑक्साइड (CO₂), मिथेन (CH₄), नायट्रस ऑक्साइड (N₂O) आणि CFCs हे वायू सूर्याची उष्णता पृथ्वीवर अडकवतात.
• त्यामुळे पृथ्वीचे तापमान वाढते.
• यालाच हरितगृह परिणाम (Greenhouse Effect) म्हणतात.

ई. दृश्य प्रदूषके व अदृश्य प्रदूषके कोणती?

उत्तर –

• दृश्य प्रदूषके: प्लास्टिक कचरा, कागद, औद्योगिक कचरा, धूलिकण, जलाशयांतील घाण.
• अदृश्य प्रदूषके: कार्बन मोनोऑक्साइड (CO), सल्फर डायऑक्साइड (SO₂), नायट्रोजन ऑक्साइड (NOₓ), मिथेन (CH₄).

6. पुढील प्रश्नांची उत्तरे लिहा. अ. तुमच्या आसपासच्या भागात आढळलेली हवा प्रदूषण, जल प्रदूषण व मृदा प्रदूषण यांची प्रत्येकी दोन उदाहरणे द्या.

आ. वाहनांमुळे प्रदूषण कसे घडते ? कमीत कमी प्रदूषण ज्यामुळे घडते अशा काही वाहनांची नावे सांगा.

उत्तर –

• वाहनांच्या ज्वलनामुळे कार्बन मोनोऑक्साइड (CO), नायट्रोजन ऑक्साइड (NOₓ), आणि हायड्रोकार्बन्स हवेत मिसळतात.
• हे वायू हवा प्रदूषण आणि आम्लवर्षा निर्माण करतात.

कमी प्रदूषण करणारी वाहने:

1. इलेक्ट्रिक गाड्या (Electric Vehicles)
2. CNG वाहनं (Compressed Natural Gas)
3. सायकल आणि सार्वजनिक वाहतूक

इ. जल प्रदूषणाची नैसर्गिक कारणे कोणती ते लिहा.

उत्तर – जल प्रदूषणाची नैसर्गिक कारणे:

1. नद्यांच्या काठावरील माती वाहून जाणे
2. जलपर्णीच्या अतिवाढीमुळे जलस्रोतातील ऑक्सिजन कमी होणे
3. विषारी जिवाणू आणि शैवाल यांचा वाढलेला प्रादुर्भाव

ई. हवा प्रदूषणा वर कोणतेही चार प्रतिबंधात्मक उपाय सुचवा.

उत्तर – हवा प्रदूषणावर चार प्रतिबंधात्मक उपाय:

1. सार्वजनिक वाहतूक अधिक वापरणे.
2. स्वच्छ इंधनाचा वापर करणे (CNG, LPG, इलेक्ट्रिक वाहने).
3. झाडे लावणे आणि वनसंवर्धन करणे.
4. कारखान्यांमध्ये प्रदूषण नियंत्रक यंत्रणा बसवणे.

उ. हरितगृह परिणाम व जागतिक तापमान वाढ संबंध स्पष्ट करा./परिणाम सांगा.

उत्तर – हरितगृह परिणाम आणि जागतिक तापमान वाढ:

• हरितगृह वायूंमुळे पृथ्वीचे तापमान वाढत आहे.
• यामुळे हिमनद्या वितळत आहेत, समुद्रपातळी वाढत आहे आणि हवामानातील बदल तीव्र होत आहेत.

ऊ. हवा प्रदूषण, मृदा प्रदूषण व पाणी प्रदूषण यावर प्रत्येकी दोन-दोन घोष वाक्ये तयार करा.

उत्तर – घोषवाक्ये:

हवा प्रदूषणासाठी:

1. “शुद्ध हवा, सुंदर जीवन!”
2. “धूर टाळा, पर्यावरण जपा!”

मृदा प्रदूषणासाठी:

1. “सेंद्रिय शेतीचा स्वीकार, सुपीक मृदा टिकवू आपार!”
2. “प्लास्टिकचा त्याग करा, मातीला वाचवा!”

जल प्रदूषणासाठी:

1. “नद्यांचे प्रदूषण थांबवा, पिण्याचे पाणी वाचवा!”
2. “शुद्ध पाणी, आरोग्यदायी जीवन!”

7. खालील प्रदूषकांचे मानवनिर्मित व निसर्गनिर्मित या गटांमध्‍ये वर्गीकरण करा. सांडपाणी, धूळ, परागकण, रासायनिक खते, वाहनांचा धूर, शैवाल, किटकनाशके, पशुपक्ष्यांची विष्‍ठा.