सामान्य विज्ञान Question Answer Class 8 Chapter 5 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

अणूचे अंतरंग

पृष्ठ क्रमांक २८

1. द्रव्य म्हणजे काय ?

उत्तर – द्रव्य, अणू आणि द्रव्याचा सर्वांत लहान घटक:

• द्रव्य: द्रव्य हे रेणूंचे बनलेले असते. रेणू हे अणूंपासून बनलेले असतात.
• अणू: मूलद्रव्याचा लहानात लहान कण जो भौतिक व रासायनिक गुणधर्म टिकवून ठेवतो.
• द्रव्याचा सर्वांत लहान घटक: अणू.

2. अणू म्हणजे काय ?

उत्तर –

• हाताने दाबल्यावर: बुंदीचा लाडू दाबल्यावर त्याच्या लहान कणांची रचना दिसते, पण भरीव चेंडू दाबल्यावर कोणताही बदल होत नाही.
• सुरीने कापल्यावर: बुंदीचा लाडू लहान तुकड्यांमध्ये विभागला जातो, पण भरीव चेंडूच्या रचनेत फरक जाणवत नाही.

3. द्रव्याचा सर्वांत लहान घटक कोणता ?

उत्तर –

• नेम चुकल्यास: स्ट्रायकर पुढे जाईल.
• नेम बरोबर लागल्यास: स्ट्रायकर परावर्तन होऊन सरळ किंवा कोणत्यातरी दिशेने जाईल.

पृष्ठ क्रमांक २९

1. एक भरीव चेंडू व एक बुंदीचा लाडू घ्या. त्या दोन्ही गोलांना हाताने दाब द्या. काय दिसले ?

उत्तर – बुंदीच्या लाडवाला अंतर्गत संरचना असून तो त्याहून लहान कण म्हणजे बुंदी एकमेकांना चिकटवून बनल्याचे समजते. मात्र, भरीव चेंडूला ढोबळमानाने अंतर्गत संरचना काहीच नाही असे समजते.

2. भरीव चेंडू धारदार सुरीने काळजीपूर्वक कापा. काय दिसले ?

उत्तर – भरीव चेंडूला अंतर्गत काहीच संरचना नसते, त्यामुळे त्याला कापल्यावर कोणतेही वेगळे घटक दिसत नाहीत.

1. तुम्ही स्ट्रायकरने सोंगटीवर धरलेला नेम चुकला तर स्ट्रायकर कोणत्या दिशेने जाईल ?

उत्तर – जर स्ट्रायकरने सोंगटीवर नेम चुकला, तर तो आपल्या सुरुवातीच्या गतीच्या दिशेने पुढे सरळ जाईल आणि कोणत्याही अडथळ्याच्या अनुपस्थितीत तो त्याच दिशेने हालचाल करत राहील.

2. नेम बरोबर लागला तर स्ट्रायकर कोणत्या दिशेला जाईल ? सरळ पुढे की बाजूच्या अथवा उलट दिशेला ?

उत्तर – जर स्ट्रायकर नेम बरोबर सोंगटीला लागला, तर टक्याच्या संयोगाच्या प्रकारावर अवलंबून त्याची दिशा ठरते.

• सरळ समोरून मारल्यास स्ट्रायकर किंचित मागे येऊ शकतो किंवा थांबू शकतो.
• कोनातून मारल्यास तो एका बाजूला वळू शकतो किंवा प्रतिक्षिप्त होऊन उलट दिशेला जाऊ शकतो.हे न्यूटनच्या गतीच्या नियमांवर आधारित आहे, जसे की क्रियेला समान व विरुद्ध प्रतिक्रिया मिळते.

पृष्ठ क्रमांक ३०

1. अणूला अंतर्गत संरचना आहे हे कोणत्या शोधामुळे लक्षात आले ?

उत्तर – जे. जे. थॉमसन यांच्या प्रयोगांमधून अणूच्या आत ऋणप्रभारित (ॠणप्रभारित) कण म्हणजेच इलेक्ट्रॉन आहेत हे लक्षात आले. त्यामुळे अणू अविभाज्य नसून त्याला अंतर्गत संरचना आहे हे स्पष्ट झाले.

2. डाल्टनच्या अणुसिद्धांतामधील भरीव अणू व थॉमसनच्या प्रारूपातील भरीव अणू यांच्यात फरक काय ?

उत्तर –

• डाल्टनच्या अणुसिद्धांतानुसार अणू हा एकसंध, अविभाज्य आणि भरीव कण आहे.
• थॉमसनच्या प्रारूपानुसार अणूमध्ये ऋणप्रभारित (ॠणप्रभारित) इलेक्ट्रॉन असतात आणि ते धनप्रभारित पदार्थात गुंतलेले असतात (प्लम पुडिंग किंवा वटाणे भरलेल्या पोळीसारखे).

3. थॉमसनच्या अणुप्रारूपातील धनप्रभाराचे वितरण व रुदरफोर्डच्या अणुप्रारूपातील धनप्रभाराचे वितरण यातील फरक स्पष्ट करा.

उत्तर –

• थॉमसनच्या प्रारूपानुसार अणूमध्ये धनप्रभार सर्वत्र समान प्रमाणात पसरलेला असतो आणि त्यामध्ये इलेक्ट्रॉन विखुरलेले असतात.
• रुदरफोर्डच्या प्रारूपानुसार अणूमध्ये सर्व धनप्रभार आणि वस्तुमान केंद्रकात एकवटलेले असते, तर इलेक्ट्रॉन केंद्रकाच्या सभोवती फिरतात.

4. थॉमसन व रुदरफोर्ड यांच्या अणुप्रारूपांमध्ये इलेक्ट्रॉनांच्या स्थितीसंबंधात काय वेगळेपणा आहे ?

उत्तर –

• थॉमसनच्या प्रारूपानुसार इलेक्ट्रॉन अणूमध्ये धनप्रभारित पदार्थामध्ये स्थिररूपात गुंतलेले असतात.
• रुदरफोर्डच्या प्रारूपानुसार इलेक्ट्रॉन अणूकेंद्रकाभोवती परिभ्रमण करतात आणि ते एका ठराविक कक्षेत असतात.

5. डाल्टन व थॉमसनच्या अणूप्रारूपात नसलेली कोणती गोष्ट रुदरफोर्डच्या अणूप्रारूपात आहे ?

उत्तर – रुदरफोर्डच्या अणूप्रारूपात “केंद्रक” (Nucleus) ची संकल्पना मांडली आहे, जी डाल्टन आणि थॉमसन यांच्या अणूप्रारूपात नव्हती.

पृष्ठ क्रमांक ३२

1. अणूत किती प्रकारचे अवअणुकण आढळतात ?

उत्तर – अणूमध्ये तीन प्रकारचे अवअणुकण आढळतात:

• प्रोटॉन (p⁺)
• न्यूट्रॉन (n⁰)
• इलेक्ट्रॉन (e⁻)

2. कोणते अवअणुकण प्रभारयुक्त आहेत ?

उत्तर – प्रभारयुक्त अवअणुकण खालीलप्रमाणे आहेत:

• प्रोटॉन (p⁺) → धनप्रभारित (+1e)
• इलेक्ट्रॉन (e⁻) → ऋणप्रभारित (-1e)
• न्यूट्रॉन (n⁰) → कोणताही विद्युतप्रभार नाही (तटस्थ आहे)

3. केंद्रकांत कोणते अवअणुकण आहेत ?

उत्तर – केंद्रकात प्रोटॉन आणि न्यूट्रॉन असतात.

• प्रोटॉन (p⁺) → धनप्रभारित असतात.
• न्यूट्रॉन (n⁰) → कोणताही विद्युतप्रभार नसलेले असतात.

4. केंद्रकाभोवती परिभ्रमण करणारे इलेक्ट्रॉन कोठे असतात ?

उत्तर – इलेक्ट्रॉन (e⁻) केंद्रकाभोवती ठराविक ऊर्जास्तरांमध्ये (कवचांमध्ये) परिभ्रमण करतात.

• या कवचांना K, L, M, N,… अशी संज्ञा दिली जाते.
• इलेक्ट्रॉनांची संख्या आणि त्यांचे वितरण बोरच्या स्थायी कक्षा अणुप्रारूपानुसार ठरते.

1. ऑक्सीजनची संज्ञा ‘O’ असून त्याच्या केंद्रकात 8 प्रोटॉन व 8 न्यूट्रॉन असतात. यावरून ऑक्सीजनचा अणुअंक (Z) व अणुवस्तुमानांक (A) ठरवा, तसेच त्यांची चिन्हांकित संकेताने मांडणी करा.

उत्तर –

• ऑक्सीजनचा अणुअंक (Z) = 8 (कारण त्याच्या केंद्रकात 8 प्रोटॉन आहेत.)
• ऑक्सीजनचा अणुवस्तुमानांक (A) = 8 (प्रोटॉन) + 8 (न्यूट्रॉन) = 16
• • चिन्हांकित संकेत:
    $\mathbf{^{16}_{8}O}$

2. कार्बनचा अणुअंक 6 आहे. कार्बनच्या अणूत किती इलेक्ट्रॉन असतील?

उत्तर –

• अणू विद्युतदृष्ट्या उदासीन असल्याने इलेक्ट्रॉनांची संख्या = प्रोटॉनांची संख्या असते.
• कार्बनमध्ये 6 प्रोटॉन असल्यामुळे त्यात 6 इलेक्ट्रॉन असतील.

3. सोडिअमच्या अणूत 11 इलेक्ट्रॉन आहेत. सोडिअमचा अणुअंक किती ?

उत्तर –

• अणू विद्युतदृष्ट्या उदासीन असल्याने अणुअंक (Z) = इलेक्ट्रॉनांची संख्या
• सोडिअमचा अणुअंक (Z) = 11

4. मॅग्नेशिअमचा अणुअंक व अणुवस्तुमानांक अनुक्रमे 12 व 24 आहे. चिन्हांकित संकेतामध्ये तुम्ही ते कसे दर्शवाल ?

उत्तर – चिन्हांकित संकेत:
$\mathbf{^{24}_{12}Mg}$

5. कॅल्शिअमचा अणुअंक व अणुवस्तुमानांक अनुक्रमे 20 व 40 आहे. यावरून कॅल्शिअमच्या केंद्रकात किती न्यूट्रॉन असतील ते काढा.

उत्तर –

• न्यूट्रॉनसंख्या (n) = अणुवस्तुमानांक (A) – अणुअंक (Z)
• n = 40 – 20 = 20
• कॅल्शिअमच्या केंद्रकात 20 न्यूट्रॉन असतील.

पृष्ठ क्रमांक ३३

1. अणूची संरचना व सूर्यमाला यांच्यात साधर्म्य आहे. सूर्यमालेतील ग्रह सूर्याभोवती गुरूत्वीय बलामुळे फिरतात. अणुसंरचनेत कोणते बल कार्यरत असेल ?

उत्तर – अणुसंरचनेत इलेक्ट्रोस्टॅटिक आकर्षण बल (विद्युतस्थिर बल) कार्यरत असते.

• केंद्रकातील धनप्रभारित प्रोटॉन आणि केंद्रकाभोवती परिभ्रमण करणारे ऋणप्रभारित इलेक्ट्रॉन यांच्यात विद्युत आकर्षण बल कार्यरत असते, ज्यामुळे इलेक्ट्रॉन केंद्रकाभोवती फिरतात.
• याला कूलॉम्बचे बल (Coulomb Force) असेही म्हणतात.

2. केंद्रकात अनेक धनप्रभारित प्रोटॉन एकत्र असतात. केंद्रकातील न्यूट्रॉन्सचे एक कार्य काय असेल असे तुम्हांला वाटते ?

उत्तर – न्यूट्रॉन्स केंद्रकातील स्थिरता राखण्याचे कार्य करतात.

• प्रोटॉन धनप्रभारित असल्याने त्यांच्यात विजातीय (समान) विद्युतबलामुळे अपसरण (repulsion) होण्याची प्रवृत्ती असते.
• न्यूट्रॉन हे विद्युतदृष्ट्या उदासीन असल्यामुळे ते केंद्रकात मजबूत आण्विक बल (Strong Nuclear Force) निर्माण करून प्रोटॉन-प्रोटॉन विकर्षण कमी करतात आणि केंद्रक एकत्र ठेवतात.
• त्यामुळे केंद्रक स्थिर राहतो आणि विखंडन होत नाही.

पृष्ठ क्रमांक ३४

1. विविध अणूंमधील इलेक्ट्रॉन ज्यांच्यामध्ये सामावलेले असतात त्या कवचांच्या संज्ञा कोणत्या आहेत ?

उत्तर – K, L, M, N, O, P, Q ही विविध इलेक्ट्रॉन कवचांची संज्ञा आहेत.

2. सर्वात आतील कवचाची संज्ञा व क्रमांक काय आहे ?

उत्तर – सर्वात आतील कवचाची संज्ञा “K” आहे आणि त्याचा क्रमांक 1 आहे.

3. फ्लुओरीन अणूमधील इलेक्ट्रॉन ज्या कवचांमध्ये वितरित झालेले असतात त्यांच्या संज्ञा लिहा.

उत्तर – फ्लुओरीनचा अणुअंक (Z) = 9 असल्यामुळे त्याचे इलेक्ट्रॉन वितरण:

• K कवच: 2 इलेक्ट्रॉन
• L कवच: 7 इलेक्ट्रॉन

म्हणून फ्लुओरीन अणूमधील इलेक्ट्रॉन “K” आणि “L” या कवचांमध्ये असतात.

4. फ्लुओरीन अणूमधील सर्वांत बाहेरचे म्हणजे बाह्यतम कवच कोणते ?

उत्तर – फ्लुओरीनचे बाह्यतम कवच “L” आहे, कारण त्यात 7 इलेक्ट्रॉन आहेत.

5. सोडिअम अणूमधील बाह्यतम कवच कोणते ?

उत्तर – सोडिअमचा अणुअंक (Z) = 11 असल्यामुळे त्याचे इलेक्ट्रॉन वितरण:

• K कवच: 2 इलेक्ट्रॉन
• L कवच: 8 इलेक्ट्रॉन
• M कवच: 1 इलेक्ट्रॉन

म्हणून सोडिअम अणूमधील बाह्यतम कवच “M” आहे.

पृष्ठ क्रमांक ३५

1. जेव्हा मूलद्रव्यातील संयुजा इलेक्ट्रॉन संख्या, x चे मूल्य 4 किंवा 4 पेक्षा कमी असेल तेव्हा x चे मूल्य मूलद्रव्याच्या संयुजेशी जुळते का ?

उत्तर – होय, x चे मूल्य मूलद्रव्याच्या संयुजेशी जुळते.

• संयुजा इलेक्ट्रॉन संख्या 4 किंवा त्यापेक्षा कमी असल्यास तीच संख्या त्या मूलद्रव्याची संयुजा असते.
• उदाहरणार्थ, कार्बन (C) मध्ये 4 संयुजा इलेक्ट्रॉन असल्यामुळे त्याची संयुजा 4 आहे.
• लिथियम (Li) मध्ये 1 संयुजा इलेक्ट्रॉन असल्यामुळे त्याची संयुजा 1 आहे.

2. जेव्हा ‘x’ चे मूल्य 4 किंवा 4 पेक्षा अधिक असेल तेव्हा ‘(8-x)’ चे मूल्य मूलद्रव्याच्या संयुजेशी जुळते का ? या मूलद्रव्याचे इलेक्ट्रॉन अष्टक पूर्ण होण्यासाठी किती इलेक्ट्रॉन कमी आहेत ?

उत्तर – होय, (8-x) चे मूल्य मूलद्रव्याच्या संयुजेशी जुळते.

• जेव्हा मूलद्रव्याच्या बाह्यतम कवचात 4 किंवा त्याहून अधिक इलेक्ट्रॉन असतात, तेव्हा ते 8 इलेक्ट्रॉन पूर्ण करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या इलेक्ट्रॉनच्या संख्येशी जुळते.
• उदाहरणार्थ:
  • ऑक्सिजन (O) चे इलेक्ट्रॉन संरूपण: 2,6 → x = 6 → संयुजा = (8-6) = 2
  • नायट्रोजन (N) चे इलेक्ट्रॉन संरूपण: 2,5 → x = 5 → संयुजा = (8-5) = 3
• मूलद्रव्याचे इलेक्ट्रॉन अष्टक पूर्ण होण्यासाठी (8-x) इतके इलेक्ट्रॉन कमी असतात.

पृष्ठ क्रमांक ३६

1. मूलद्रव्याचा अणुअंक (Z) म्हणजे काय ?

उत्तर – अणुअंक (Atomic Number, Z) म्हणजे अणूकेंद्रकातील प्रोटॉनांची संख्या.

• प्रत्येक मूलद्रव्याचा अणुअंक ठरलेला असतो आणि तोच त्या मूलद्रव्याची ओळख ठरवतो.
• अणू विद्युतदृष्ट्या उदासीन असल्यास, त्यामध्ये प्रोटॉनसंख्या = इलेक्ट्रॉनसंख्या असते.

उदाहरणे:

• हायड्रोजन (H) → Z = 1 (कारण त्याच्या केंद्रकात 1 प्रोटॉन आहे.)
• ऑक्सिजन (O) → Z = 8 (कारण त्याच्या केंद्रकात 8 प्रोटॉन आहेत.)
• कार्बन (C) → Z = 6 (कारण त्याच्या केंद्रकात 6 प्रोटॉन आहेत.)

2. पुढे काही मूलद्रव्यांचे अणुअंक (Z) दिले आहेत. त्या मूलद्रव्यांच्या बाह्यतमकक्षेत प्रत्येकी किती इलेक्ट्रॉन आहेत ते लिहा.

स्पष्टीकरण:

• हायड्रोजन (H) → Z = 1 → 1 इलेक्ट्रॉन (केवळ K कवच, त्यामुळे 1 इलेक्ट्रॉन बाह्यतम कक्षेत).
• कार्बन (C) → Z = 6 → इलेक्ट्रॉन संरचना: 2,4 → बाह्यतम (L) कक्षात 4 इलेक्ट्रॉन.
• लिथियम (Li) → Z = 3 → इलेक्ट्रॉन संरचना: 2,1 → बाह्यतम (L) कक्षात 1 इलेक्ट्रॉन.
• ऑक्सिजन (O) → Z = 8 → इलेक्ट्रॉन संरचना: 2,6 → बाह्यतम (L) कक्षात 6 इलेक्ट्रॉन.
• नायट्रोजन (N) → Z = 7 → इलेक्ट्रॉन संरचना: 2,5 → बाह्यतम (L) कक्षात 5 इलेक्ट्रॉन.

3. पुढे काही मूलद्रव्यांची इलेक्ट्रॉन संख्या दिली आहे. त्यावरून त्या त्या मूलद्रव्याचे इलेक्ट्रॉन संरूपण, संयुजा इलेक्ट्रॉन संख्या व संयुजा लिहा.

उत्तर – दिलेल्या मूलद्रव्यांसाठी तक्ता पूर्ण करूया:

स्पष्टीकरण:

• सोडियम (Na) → इलेक्ट्रॉन संरूपण: 2,8,1 → संयुजा इलेक्ट्रॉन: 1 → संयुजा: 1
• कार्बन (C) → इलेक्ट्रॉन संरूपण: 2,4 → संयुजा इलेक्ट्रॉन: 4 → संयुजा: 4
• मॅग्नेशियम (Mg) → इलेक्ट्रॉन संरूपण: 2,8,2 → संयुजा इलेक्ट्रॉन: 2 → संयुजा: 2
• क्लोरिन (Cl) → इलेक्ट्रॉन संरूपण: 2,8,7 → संयुजा इलेक्ट्रॉन: 7 → संयुजा: (8-7) = 1

4. अणुक्रमांक व अणुवस्तुमानांक नेहमी पूर्णांकातच का असतात?

उत्तर – अणुक्रमांक (Z) आणि अणुवस्तुमानांक (A) हे पूर्णांक असतात कारण ते अणूमधील प्रोटॉन आणि न्यूट्रॉनच्या संख्येवर आधारित असतात.

• अणुक्रमांक (Z) म्हणजे अणूकेंद्रकातील प्रोटॉनची संख्या, जी पूर्णांक असते.
• अणुवस्तुमानांक (A) म्हणजे प्रोटॉन आणि न्यूट्रॉनची एकूण संख्या, जी देखील पूर्णांक असते.
• प्रोटॉन आणि न्यूट्रॉन हे संपूर्ण कण (discrete particles) असल्यामुळे त्यांची संख्या अपूर्णांकात मोजली जात नाही.

5. सल्फरमध्ये 16 प्रोटॉन व 16 न्यूट्रॉन असतात, तर त्याचा अणुअंक व अणुवस्तुमानांक किती असेल?

उत्तर –

• अणुअंक (Z) = प्रोटॉनची संख्या = 16
• अणुवस्तुमानांक (A) = प्रोटॉन + न्यूट्रॉन = 16 + 16 = 32

सल्फरचा अणुअंक = 16 आणि अणुवस्तुमानांक = 32

स्वाध्याय

1. खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

अ. थॉमसन व रूदरफोर्ड यांच्या अणुप्रारूपांत कोणता फरक आहे ?

उत्तर –

थॉमसनचे अणुप्रारूप:

• प्लम पुडिंग मॉडेल म्हणून ओळखले जाते.
• अणूमध्ये धनप्रभार सर्वत्र पसरलेला असतो व त्यामध्ये ऋणप्रभारित इलेक्ट्रॉन गुंतलेले असतात.
• अणू विद्युतदृष्ट्या उदासीन असतो.

रुदरफोर्डचे अणुप्रारूप:

• केंद्रकीय अणुप्रारूप म्हणून ओळखले जाते.
• अणूचा संपूर्ण धनप्रभार व वस्तुमान केंद्रकात असतो.
• केंद्रकाभोवती इलेक्ट्रॉन ठराविक कक्षांमध्ये परिभ्रमण करतात.
• अणूचा बहुतांश भाग पोकळ असतो.

आ. मूलद्रव्यांची संयुजा म्हणजे काय ? संयुजा इलेक्ट्रॉन संख्या व संयुजा यांच्यातील संबंध काय ते लिहा.

उत्तर –

• संयुजा म्हणजे अणूने तयार केलेल्या रासायनिक बंधांची संख्या.
• बाह्यतम कवचातील इलेक्ट्रॉन म्हणजे संयुजा इलेक्ट्रॉन.
• संयुजा इलेक्ट्रॉन जर 4 किंवा त्याहून कमी असतील, तर संयुजा इलेक्ट्रॉनांची संख्या = संयुजा.
• जर संयुजा इलेक्ट्रॉन 4 किंवा अधिक असतील, तर संयुजा = 8 – संयुजा इलेक्ट्रॉन संख्या.

इ. अणुवस्तुमानांक म्हणजे काय ? कार्बनचा अणुअंक 6 तर अणुवस्तुमानांक 12 आहे. हे कसे ते स्पष्ट करा.

उत्तर –

• अणूतील प्रोटॉन व न्यूट्रॉन यांची एकत्रित संख्या म्हणजे अणुवस्तुमानांक.
• कार्बनचा अणुअंक 6 व अणुवस्तुमानांक 12 आहे, याचा अर्थ त्याच्या केंद्रकात 6 प्रोटॉन आणि 6 न्यूट्रॉन आहेत.

ई. अवअणुकण म्हणजे काय? विद्युतप्रभार, वस्तुमान व स्थान ह्या संदर्भात तीन अवअणुकणांची थोडक्यात माहिती लिहा.

उत्तर –

2. शास्त्रीय कारणे लिहा.

अ. अणूचे सगळे वस्तुमान केंद्रकात एकवटलेले असते.

उत्तर – कारण केंद्रकात प्रोटॉन आणि न्यूट्रॉन असतात, जे तुलनेने इलेक्ट्रॉनच्या मानाने खूप जड असतात.

आ.अणू विद्युतदृष्ट्या उदासीन असतो.

उत्तर – कारण केंद्रकातील धनप्रभारित प्रोटॉन आणि बाह्य कवचातील ऋणप्रभारित इलेक्ट्रॉन यांचा एकूण प्रभार परस्पर संतुलित असतो.

इ. अणुवस्तुमानांक पूर्णांकात असते.

उत्तर – कारण ते अणूतील प्रोटॉन व न्यूट्रॉन यांच्या संख्येवर अवलंबून असते, आणि या दोन्ही कणांची संख्या पूर्णांक असते.

ई. परिभ्रमण करणारे प्रभारित इलेक्ट्रॉन असूनही सामान्यपणे अणंूना स्थायीभाव असतो.

उत्तर – कारण बोरच्या अणुप्रारूपानुसार इलेक्ट्रॉन ठराविक ऊर्जा पातळीवर परिभ्रमण करतात व त्यांची ऊर्जा स्थिर असते.

3. व्याख्या लिहा.

अ. अणू:

उत्तर – मूलद्रव्याचा सर्वात लहान कण जो भौतिक व रासायनिक बदलांमध्ये स्वतःची ओळख कायम राखतो.

ब. समस्थानिके:

उत्तर – समान अणुअंक परंतु वेगवेगळे अणुवस्तुमानांक असलेले अणू म्हणजे समस्थानिके. उदा. C-12, C-13, C-14.

क. अणुअंक:

उत्तर – अणूकेंद्रकातील प्रोटॉन संख्या म्हणजे अणुअंक.

ड. अणुवस्तुमानांक:

उत्तर – अणूकेंद्रकातील प्रोटॉन व न्यूट्रॉन यांची एकत्रित संख्या म्हणजे अणुवस्तुमानांक.

इ. अणुभट्टीतील मंदक:

उत्तर – अणुभट्टीत न्यूट्रॉनचा वेग कमी करण्यासाठी वापरण्यात येणारा पदार्थ. उदा. ग्रॅफाइट, जड पाणी.

5. रिकाम्या जागा भरा:

अ. इलेक्ट्रॉन, प्रोटॉन, न्यूट्रॉन हे अणूमध्ये असणारे अवअणुकण आहेत.

आ. इलेक्ट्रॉनवर ऋण (-ve) प्रभार असतो.

इ. अणुकेंद्रकापासून सर्वांत जवळचे इलेक्ट्रॉन कवच K हे आहे.

ई. मॅग्नेशिअमचे इलेक्ट्रॉन संरूपण 2, 8, 2 आहे. यावरून असे समजते की मॅग्नेशिअमचे संयुजा कवच M हे आहे.

उ. H₂O या सूत्रानुसार हायड्रोजनची संयुजा 1 आहे. त्यामुळे Fe₂O₃ या सूत्रानुसार Fe ची संयुजा 3 असते.

6. जोड्या जुळवा.

7. दिलेल्या माहितीवरून शोधून काढा.