सामान्य विज्ञान Question Answer Class 8 Chapter 3 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

बल व दाब

स्वाध्याय

1. रिकाम्‍या जागी योग्य शब्द लिहा:

अ. SI पद्धतीत बलाचे एकक न्‍यूटन हे आहे. (डाईन, न्‍यूटन,ज्‍यूल )
आ. आपल्‍या शरीरावर हवेचा दाब वातावरणीय दाबा इतका असतो. (वातावरणीय,समुद्राच्‍या तळावरील, अंतराळातील)
इ. एखाद्या वस्‍तूकरिता वेगवेगळ्या घनतेच्‍या द्रवात प्‍लावक बल भिन्‍न असते. (एकसारखे, घनतेच्‍या, भिन्‍न, क्षेत्रफळाच्‍या )
ई. दाबाचे SI पद्धतीतील एकक N/m² (Pa) आहे.

2. सांगा पाहू माझा जोडीदार !

3. खालील प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे लिहा.

अ. पाण्याखाली प्लॅस्टिकचा ठोकळा सोडून दिला. तो पाण्यात बुडेल की पाण्याच्या पृष्ठभागावर येईल? कारण लिहा.

उत्तर – पाण्याखाली प्लॅस्टिकचा ठोकळा सोडून दिला तर तो पाण्याच्या पृष्ठभागावर तरंगेल. कारण प्लॅस्टिकची घनता पाण्याच्या घनतेपेक्षा कमी असते, त्यामुळे त्याच्यावर अधिक प्लावक बल कार्य करते आणि तो वर राहतो.

आ. माल वाहून नेणाऱ्या अवजड वाहनांच्या चाकांची संख्या जास्त का असते ?

उत्तर – माल वाहून नेणाऱ्या अवजड वाहनांच्या चाकांची संख्या जास्त असते कारण त्यामुळे वाहनाचे वजन मोठ्या क्षेत्रफळावर विभागले जाते आणि दाब कमी होतो. यामुळे रस्त्यावर अधिक स्थिरता मिळते आणि वाहन रस्त्यात न अडकता चालू शकते.

इ. आपल्या डोक्यावर सुमारे किती हवेचा भार असतो ? तो आपल्याला का जाणवत नाही ?

उत्तर – आपल्या डोक्यावर सुमारे 100 kPa (किलोपास्कल) हवेचा भार असतो. पण तो आपल्याला जाणवत नाही कारण आपल्या शरीराच्या आत देखील समान प्रमाणात दाब असतो, जो बाह्य दाबाशी संतुलित राहतो.

4. असे का घडते ?

अ. समुद्राच्या पाण्यापेक्षा गोड्या पाण्यात जहाज अधिक खोलीपर्यंत बुडते.

उत्तर – समुद्राच्या पाण्यापेक्षा गोड्या पाण्यात जहाज अधिक खोलीपर्यंत बुडते कारण समुद्राच्या पाण्यात क्षार विरघळलेले असतात, त्यामुळे त्याची घनता अधिक असते आणि प्लावक बल वाढते, त्यामुळे जहाज कमी बुडते.

आ. धारदार चाकूने फळे सहज कापता येतात.

उत्तर – धारदार चाकूने फळे सहज कापता येतात कारण त्याच्या टोकदार धारेमुळे दाब अधिक लागतो, त्यामुळे तो फळावर अधिक परिणामकारकपणे कार्य करतो.

इ. धरणाची भिंत तळाशी रुंद असते.

उत्तर – धरणाची भिंत तळाशी रुंद असते कारण तळाशी पाण्याचा दाब सर्वाधिक असतो. भिंतीचा आधार मजबूत ठेवण्यासाठी ती तळाशी जाडसर आणि वर अरुंद ठेवली जाते.

ई. थांबलेल्या बसने अचानक वेग घेतल्यास प्रवासी मागच्या दिशेला फेकले जातात.

उत्तर – थांबलेल्या बसने अचानक वेग घेतल्यास प्रवासी मागच्या दिशेला फेकले जातात कारण जडत्वाच्या नियमामुळे, प्रवासी आधी स्थिर असतात आणि बस पुढे जाते, त्यामुळे शरीर मागे झुकते.

5. खालील सारणी पूर्ण करा.

6. एका धातूची घनता 10.8 × 10³ kg/m³ आहे, तर धातूची सापेक्ष घनता काढा.

उत्तर-

सापेक्ष घनता = (धातूची घनता) ÷ (पाण्याची घनता)
= $\frac{10.8 \times 10³}{10³}$
= 10.8

7. एका वस्तूचे आकारमान 20 cm³ आणि वस्तुमान 50 g आहे. पाण्याची घनता 1 g/cm³ तर तो वस्तू पाण्यात तरंगेल की बुडेल?

उत्तर-

घनता = (वस्तुमान) ÷ (आकारमान)
= $\frac{50}{20}$
= 2.5 g/cm³

पाण्याची घनता 1 g/cm³ आहे आणि वस्तूची घनता जास्त आहे (2.5 g/cm³), त्यामुळे वस्तू पाण्यात बुडेल.

8. 500 g वस्तुमानाच्या, प्लास्टिक आवरणाने बंद केलेल्या खोबण्याचे आकारमान 350 cm³ आहे. पाण्याची घनता 1 g/cm³ असेल तर खोके पाण्यावर तरंगेल की बुडेल?

उत्तर-

खोक्याची घनता = (वस्तुमान) ÷ (आकारमान)
= $\frac{500}{350}$
≈ 1.43 g/cm³

पाण्याची घनता 1 g/cm³ आहे आणि खोबण्याची घनता जास्त आहे (1.43 g/cm³), त्यामुळे खोके पाण्यात बुडेल.

खोबण्याबाहेर साठलेल्या पाण्याचे वस्तुमान:
पाण्याचे वस्तुमान = (आकारमान × पाण्याची घनता)
= $350 × 1$
= 350 g