सामान्य विज्ञान Question Answer Class 8 Chapter 13 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

रासायनिक बदल व रासायनिक बंध

पृष्ठ क्रमांक ८९

1. बदलांचे वर्गीकरण करण्याच्या विविध पद्धती कोणत्‍या?

उत्तर – बदलांचे वर्गीकरण प्रामुख्याने दोन प्रकारे केले जाते:

1. भौतिक बदल (Physical Changes) – या प्रकारात पदार्थाच्या केवळ भौतिक स्वरूपात बदल होतो, पण त्याच्या मूलभूत रासायनिक संघटनात कोणताही बदल होत नाही.
2. रासायनिक बदल (Chemical Changes) – या प्रकारात पदार्थाच्या रासायनिक संघटनात बदल होतो आणि नवीन पदार्थ तयार होतो.

2. भौतिक बदल व रासायनिक बदल यांच्यात फरक काय ?

उत्तर – 

3. पुढे दिलेल्‍या बदलांचे भौतिक बदल व रासायनिक बदल असे वर्गीकरण करा.

स्वाध्याय

1. कंसात दिलेल्‍या पदांपैकी योग्‍य पद रिकाम्‍या जागी भरून वाक्‍य पूर्ण करा.

(सावकाश, रंगीत, बाण, जलद, वास, दुधाळ, भौतिक, उत्‍पादित, रासायनिक, अभिकारक, सहसंयुज, आयनिक, अष्‍टक, द्विक, आदान-प्रदान, संदान, बरोबरचे चिन्ह)

अ. रासायनिक अभिक्रियेचे समीकरण लिहिताना अभिक्रियाकारके व उत्‍पादिते यांच्यामध्ये बाण काढतात.

आ. लोखंडाचे गंजणे हा सावकाश होणारा रासायनिक बदल आहे.

इ. अन्न खराब होणे हा रासायनिक बदल आहे हे त्‍यात विशिष्‍ट वास निर्माण होतो त्‍यावरून ओळखता येते.

ई. परीक्षानळीतील कॅल्‍शिअम हायड्रॉक्‍साइडच्या रंगहीन द्रावणात फुंकनळीने फुंकत राहिल्‍यास काही वेळाने द्रावण दुधाळ होते.

उ. लिंबूरसात थोडे खाण्याच्या सोड्याचे चूर्ण टाकल्‍यास थोड्या वेळाने पांढरे कण दिसेनासे होतात, म्‍हणजेच हा रासायनिक बदल आहे.

ऊ. श्वसनक्रियेमध्ये ऑक्सिजन हा एक अभिकारक आहे.

ए. सोडिअम क्‍लोराइड हे आयनिक संयुग आहे, तर हायड्रोजन क्‍लोराइड हे सहसंयुज संयुग आहे.

ऐ. हायड्रोजनच्या रेणूमध्ये प्रत्‍येक हायड्रोजनचे इलेक्‍ट्रॉन द्विक पूर्ण असते.

ओ. क्लोरीनच्या दोन अणूंमध्ये इलेक्‍ट्रॉनांचे संदान होऊन Cl₂ हा रेणू तयार होतो.

2. शाब्‍दिक समीकरण लिहून स्‍पष्‍ट करा.

अ. श्वसन हा एक रासायनिक बदल आहे.

उत्तर – शाब्दिक समीकरण:

• ग्लुकोज + ऑक्सिजन → कार्बन डायऑक्साइड + पाणी + ऊर्जा
• रासायनिक समीकरण:C₆H₁₂O₆ + O₂ → CO₂ + H₂O + ऊर्जा

आ. धुण्याच्या सोड्याचे द्रावण मिसळल्‍याने दुष्‍फेन पाणी सुफेन होते.

उत्तर – शाब्दिक समीकरण:

• कॅल्शियम क्लोराइड + सोडियम कार्बोनेट → कॅल्शियम कार्बोनेट (अवक्षेप) + सोडियम क्लोराइड

रासायनिक समीकरण:

CaCl₂ + Na₂CO₃ → CaCO₃ (अवक्षेप) + NaCl

इ. विरल हायड्रोक्लोरिक आम्लामध्ये टाकल्‍यावर चुनखडी चूर्ण दिसेनासे होते.

उत्तर – शाब्दिक समीकरण:

• कॅल्शियम कार्बोनेट + हायड्रोक्लोरिक आम्ल → कॅल्शियम क्लोराइड + कार्बन डायऑक्साइड + पाणी
• रासायनिक समीकरण:CaCO₃ + HCl → CaCl₂ + CO₂ + H₂O

ई. खाण्याच्या सोड्याच्या चूर्णावर लिंबूरस टाकल्‍यावर बुडबुडे दिसतात.

उत्तर – शाब्दिक समीकरण:

• सायट्रिक आम्ल + सोडियम बायकार्बोनेट → कार्बन डायऑक्साइड + सोडियम सायट्रेट + पाणी

रासायनिक समीकरण:

• C₆H₈O₇ + NaHCO₃ → CO₂ + Na₃C₆H₅O₇ + H₂O

3. जोड्या जुळवा.

4. घटक अणुंपासून पुढील संयुगांची निर्मिती कशी होते ते इलेक्‍ट्रॉन संरूपणाच्या रेखाटनाने दर्शवा.

अ. सोडिअम क्लोराइड (NaCl):

उत्तर –

• सोडियम (Na) अणूची संयुजा १ आहे, आणि तो एक इलेक्ट्रॉन गमावून Na⁺ धनायन तयार करतो.
• क्लोरीन (Cl) अणूची संयुजा ७ आहे, आणि तो एक इलेक्ट्रॉन स्वीकारून Cl⁻ ऋणायन तयार करतो.
• Na⁺ आणि Cl⁻ यांच्यात आयनिक बंध तयार होऊन NaCl संयुग तयार होते.

आ. पोटॅशिअम फ्लुओराइड (KF):

उत्तर –

• पोटॅशिअम (K) अणू एक इलेक्ट्रॉन गमावतो आणि K⁺ धनायन बनतो.
• फ्लुओरिन (F) अणू एक इलेक्ट्रॉन स्वीकारतो आणि F⁻ ऋणायन बनतो.
• K⁺ आणि F⁻ यांच्यात आयनिक बंध तयार होऊन KF संयुग तयार होते.

इ. पाणी (H₂O):

उत्तर –

• ऑक्सिजन (O) अणूची संयुजा ६ आहे, त्याला २ इलेक्ट्रॉन्सची गरज आहे.
• दोन हायड्रोजन (H) अणू प्रत्येकी १ इलेक्ट्रॉन देतात.
• हायड्रोजन आणि ऑक्सिजन यांच्यात दोन सहसंयुज बंध तयार होऊन H₂O तयार होते.

ई. हायड्रोजन क्लोराइड (HCl):

उत्तर –

• हायड्रोजन (H) अणू आणि क्लोरीन (Cl) अणू यांच्यात एक सहसंयुज बंध तयार होतो.
• दोन्ही अणू एकमेकांबरोबर इलेक्ट्रॉन संदान करून HCl रेणू तयार करतात.