सामान्य विज्ञान Question Answer Class 8 Chapter 1 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

सजीव सृष्टी व सूक्ष्मजीवांचे वर्गीकरण

पृष्ठ क्रमांक १

1. सजीवांच्या वर्गीकरणाचा पदानुक्रम कोणता आहे?

उत्तर – सजीवांचे वर्गीकरण करण्यासाठी खालील सात स्तरांचा वापर केला जातो:

राज्य (Kingdom) → संघ (Phylum) → वर्ग (Class) → गण (Order) → कुल (Family) → वंश (Genus) → प्रजाती (Species)

2. सजीवांना नाव देण्याची ‘द्विनाम पद्धती’ कोणी शोधली?

उत्तर – सजीवांना नाव देण्यासाठी वापरण्यात येणारी ‘द्विनाम पद्धती’ (Binomial Nomenclature) कार्ल लिनिअस (Carl Linnaeus) यांनी इ.स. 1735 मध्ये विकसित केली.

3. द्विनाम पद्धतीने नाव लिहिताना कोणते पदानुक्रम विचारात घेतले जातात?

उत्तर – द्विनाम पद्धतीने नाव देताना वंश (Genus) आणि प्रजाती (Species) हे दोन पदानुक्रम विचारात घेतले जातात.

• प्रथम वंश (Genus) लिहिले जाते आणि त्याचा पहिला अक्षर मोठा (Capital Letter) असतो.
• नंतर प्रजातीचे (Species) नाव लहान अक्षरात (Small Letter) लिहिले जाते.
• हे संपूर्ण नाव तिरपे (Italic) लिहिले जाते किंवा अधोरेखित (Underlined) केले जाते.उदा. Homo sapiens (माणसाचे शास्त्रीय नाव).

स्वाध्याय

1. जीवाणू, आदिजीव, कवके, शैवाल, आदिकेंद्रकी, दृश्‍यकेंद्रकी, सूक्ष्‍मजीव यांचे वर्गीकरण व्हिटाकर पद्धतीने मांडा.

उत्तर – रॉबर्ट व्हिटाकर यांनी सजीव सृष्टीचे पंचसृष्टि वर्गीकरण केले आहे, त्यानुसार सजीवांचे वर्गीकरण पुढीलप्रमाणे करता येईल:

2. सजीव, आदिकेंद्रकी, दृश्‍यकेंद्रकी, बहुपेशीय, एकपेशीय, प्रोटिस्‍टा, प्राणी, वनस्‍पती, कवके यांच्या साहाय्याने पंचसृष्‍टी वर्गीकरण पूर्ण करा

उत्तर – सजीवांचे पंचसृष्टि वर्गीकरण

3. माझा जोडीदार शोधा.

4. दिलेली विधाने चूक की बरोबर ते लिहून त्यांचे स्पष्टीकरण लिहा.

अ. लॅक्टोबॅसिलाय हे उपद्रवी जीवाणू आहेत.

उत्तर – ✖ चूक – लॅक्टोबॅसिलाय हे उपयुक्त जीवाणू आहेत. ते दुधाचे दही करण्यास मदत करतात आणि पचनास मदत करतात.

आ. कवकांची पेशीभित्तिका कायटीनपासून बनलेली असते.

उत्तर – ✔ बरोबर – कवक सजीवांची पेशीभित्तिका ‘कायटीन’ या जटील शर्करेपासून तयार होते.

इ. अमिबा छद्मपादाच्या साहाय्याने हालचाल करतो.

उत्तर – ✔ बरोबर – अमिबा छद्मपाद (Pseudopodia) चा वापर करून हालचाल करतो आणि अन्न ग्रहण करतो.

ई. प्लास्मोडिअममुळे आमांश होतो.

उत्तर – ✖ चूक – प्लास्मोडिअममुळे मलेरिया होतो, तर एन्टअमिबा हिस्टोलिटिका हा सूक्ष्मजीव आमांशास कारणीभूत ठरतो.

उ. टोमॅटो विल्ट हा जीवाणूजन्य रोग आहे.

उत्तर – ✖ चूक – टोमॅटो विल्ट हा विषाणूजन्य रोग आहे.

5. उत्तरे लिहा.

अ. व्हिटाकर वर्गीकरण पद्धतीचे फायदे सांगा.

उत्तर – व्हिटाकर यांनी दिलेल्या पंचसृष्टि वर्गीकरणाचे फायदे:

1. सजीवांचे वर्गीकरण सोपे होते.
2. आकार, संरचना आणि पोषण पद्धतीनुसार गट करता येतात.
3. एकपेशीय आणि बहुपेशीय सजीवांचा स्पष्ट उलगडा होतो.
4. जैवविविधतेचा सखोल अभ्यास करता येतो.
5. जीवसृष्टीच्या उत्क्रांतीबाबत सखोल माहिती मिळते.

आ. विषाणूंची वैशिष्ट्ये लिहा.

उत्तर –

1. विषाणू अतिसूक्ष्म असतात आणि केवळ इलेक्ट्रॉन सूक्ष्मदर्शकाने दिसतात.
2. ते सजीव आणि निर्जीव यामधील सीमारेषेवर आहेत.
3. त्यांचे शरीर मुख्यतः DNA किंवा RNA पासून बनलेले असते.
4. विषाणू कोणत्याही जिवंत पेशीत प्रवेश केल्याशिवाय वाढत नाहीत किंवा पुनरुत्पत्ती करू शकत नाहीत.
5. त्यामुळे अनेक रोग होतात, उदा. एड्स, पोलिओ, इन्फ्लुएंझा.

इ. कवकांचे पोषण कसे होते?

उत्तर – कवक हे परपोषी असतात आणि त्यांचे पोषण पुढील प्रकारे होते:

1. मृतोपजीवी (Saprophytic) – ते कुजलेल्या कार्बनी पदार्थांवर वाढतात. (उदा. बुरशी)
2. परजीवी (Parasitic) – ते इतर सजीवांवर अवलंबून असतात.
3. मायकोरायझा (Mycorrhizal Association) – काही कवक वनस्पतींच्या मुळांशी सहजीवन करतात.

ई. मोनेरा या सृष्टिमध्ये कोणकोणत्या सजीवांचा समावेश होतो?

उत्तर – मोनेरा सृष्टितील सजीव:

1. जीवाणू (Bacteria) – उदा. लॅक्टोबॅसिलस, क्लोस्ट्रीडियम, साल्मोनेला
2. नीलहरित शैवाल (Cyanobacteria) – उदा. नॉस्टॉक, अॅनाबीना

6. ओळखा पाहू मी कोण ?

अ. मला केंद्रक, प्रद्रव्यपटल किंवा पेशीअंगके नसतात.

उत्तर – जीवाणू (Bacteria) (जीवाणूंमध्ये सुस्पष्ट केंद्रक नसते; ते आदिकेंद्रकी असतात.)

आ. मला केंद्रक, प्रद्रव्यपटल युक्त पेशीअंगके असतात.

उत्तर – प्रोटोजोआ किंवा शैवाल (Protista) (हे दृश्यकेंद्रकी असतात व त्यांच्यात केंद्रक व इतर पेशीअंगके असतात.)

इ. मी कुजलेल्या कार्बनी पदार्थांवर जगते.

उत्तर – कवक (Fungi) (कवक मृत सजीव पदार्थांवर वाढतात व परपोषी असतात.)

ई. माझे प्रजनन बहुधा द्विखंडनाने होते.

उत्तर – जीवाणू (Bacteria) (जीवाणू प्रामुख्याने द्विखंडनाने (Binary Fission) विभाजित होतात.)

उ. मी माझ्यासारखी प्रतिकृती निर्माण करतो.

उत्तर – विषाणू (Virus) (विषाणू होस्ट पेशीच्या आत प्रवेश करून स्वतःच्या प्रतिकृती निर्माण करतात.)

ऊ. माझे शरीर निरावयवी आहे व मी हिरव्या रंगाचा आहे.

उत्तर: शैवाल (Algae) (शैवाल हिरव्या रंगाचे असतात कारण त्यांच्यात क्लोरोफिल असतो, व ते प्रकाशसंश्लेषण करतात.)

7. अचूक आकृत्या काढून नावे द्या.

अ. जिवाणूंचे विविध प्रकार:

उत्तर –

• गोलसर (Coccus)
• दंडाकृती (Bacillus)
• सर्पिलाकृती (Spirillum)
• स्वच्छदंडाकृती (Vibrio)

आ. पॅरामेशिअम:

उत्तर – पॅरामेशिअम हे प्रोटोझोआ प्रकारातील एकपेशीय जीव आहे, जो सिलिया (सूक्ष्म केसाळ संरचना) च्या साहाय्याने हालचाल करतो.

इ. बॅक्टेरिओफेज:

उत्तर – बॅक्टेरिओफेज हा एक प्रकारचा विषाणू आहे, जो जीवाणूंना संसर्ग करतो. याची संरचना डोके, पूंछ आणि पूंछ तंतू अशी असते.

(वरील सर्व आकृत्या तुमच्या पाठ्यपुस्तकातील संदर्भानुसार काढाव्यात.)

8. आकारानुसार पुढील नावे चढत्या क्रमाने लिहा:

• विषाणू (Virus) (सर्वात लहान)
• जीवाणू (Bacteria)
• कवक (Fungi)
• शैवाल (Algae) (सर्वात मोठे)