आरोग्य व रोग
१. आरोग्य म्हणजे काय?
- आरोग्य म्हणजे केवळ रोगांचा अभाव नसून संपूर्ण शारीरिक, मानसिक आणि सामाजिक स्वास्थ्य असणे.
- वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन (WHO) नुसार, कोणत्याही व्यक्तीला शारीरिक, मानसिक आणि सामाजिक दृष्टीने निरोगी असणे म्हणजे संपूर्ण आरोग्य.
२. रोग म्हणजे काय?
- शरीराच्या नैसर्गिक कार्यात होणारा अडथळा किंवा विकृती म्हणजे रोग.
- रोगामुळे शरीराची कार्यक्षमता कमी होते आणि त्याचा मानसिक व सामाजिक परिणामही होतो.
३. रोगांचे प्रकार:
रोगांचे वर्गीकरण वेगवेगळ्या निकषांवर केले जाते.
(अ) कालावधीनुसार रोगांचे प्रकार:
- दीर्घकालीन रोग (Chronic Diseases) – हे रोग बराच काळ टिकतात. उदा. मधुमेह, हृदयविकार, कर्करोग.
- तीव्र रोग (Acute Diseases) – हे अल्पकालीन असतात आणि योग्य उपचाराने लवकर बरे होतात. उदा. सर्दी, फ्लू, ताप.
(ब) कारणांनुसार रोगांचे प्रकार:
- अनुवंशिक रोग (Genetic Diseases): जन्मतः पालकांकडून मिळणारे रोग. उदा. डाऊन सिंड्रोम, हिमोफिलिया.
- उपार्जित रोग (Acquired Diseases): जन्मानंतर वेगवेगळ्या कारणांमुळे होणारे रोग.
(i) संसर्गजन्य रोग (Infectious Diseases)
जंतूंमुळे होणारे आणि एका व्यक्तीकडून दुसऱ्याला पसरणारे रोग.
संक्रमणाचे प्रमुख मार्ग:
- हवेमार्फत – क्षय, स्वाइन फ्लू
- पाण्यामार्फत – कॉलरा, हगवण
- अन्नाद्वारे – विषबाधा
- वाहक (डास, उंदीर) मार्फत – मलेरिया, डेंग्यू, प्लेग
- प्रत्यक्ष संपर्काने – कांजिण्या, एड्स
(ii) असंसर्गजन्य रोग (Non-Infectious Diseases)
जे रोग संसर्गामुळे होत नाहीत.उदा. मधुमेह, उच्च रक्तदाब, कर्करोग.
४. प्रमुख संसर्गजन्य रोग:
रोगाचे नाव | कारण | संक्रमण माध्यम | लक्षणे | उपाय |
---|---|---|---|---|
क्षय (TB) | मायकोबॅक्टेरियम ट्युबरक्युली | हवेमार्फत, थुंकी | खोकला, वजन घटणे | BCG लस, DOT औषधोपचार |
कावीळ (Hepatitis) | हेपाटायटिस विषाणू | दूषित पाणी, रक्तसंक्रमण | भूक मंदावणे, थकवा | स्वच्छता, लसीकरण |
अतिसार (Diarrhoea) | जीवाणू, विषाणू | दूषित अन्न, पाणी | जुलाब, पोटदुखी | ORS, स्वच्छता |
कॉलरा (Cholera) | व्हिब्रिओ कॉलरी | दूषित पाणी, अन्न | उलटी, जुलाब | कॉलरा लस, उकळलेले पाणी |
डेंग्यू (Dengue) | डेंग्यू विषाणू | एडिस डास | तीव्र ताप, डोळ्यांच्या खोबणीत दुखणे | डास नियंत्रण, स्वच्छता |
स्वाइन फ्लू (Swine Flu) | H1N1 विषाणू | नाक-तोंडातील स्राव | धाप लागणे, घसा खवखवणे | लसीकरण, स्वच्छता |
एड्स (AIDS) | HIV विषाणू | रक्त, लैंगिक संपर्क | रोगप्रतिकारक शक्ती कमी होणे | रक्ततपासणी, सुरक्षित लैंगिक व्यवहार |
५. असंसर्गजन्य रोग व त्यांची कारणे:
(i) कर्करोग (Cancer):
कारणे:
- धूम्रपान, गुटखा, अनुवंशिकता
लक्षणे: - खोकला, सूज, वजन घटणे
प्रतिबंध: - तंबाखू टाळा, संतुलित आहार घ्या
(ii) मधुमेह (Diabetes):
कारणे:
- अनुवंशिकता, लठ्ठपणा, तणाव
लक्षणे: - वारंवार लघवी लागणे, वजन घटणे
प्रतिबंध: - नियमित व्यायाम, संतुलित आहार
(iii) हृदयविकार (Heart Diseases):
कारणे:
- उच्च रक्तदाब, लठ्ठपणा, तणाव
लक्षणे: - छातीत असह्य वेदना, घाम येणे
उपचार: - योग्य आहार, अँजिओप्लास्टी, बायपास सर्जरी
६. रोगांवरील प्रतिबंधात्मक उपाय:
- स्वच्छता राखा.
- लसीकरण करून घ्या.
- संतुलित आहार घ्या.
- नियमित व्यायाम करा.
- औषधांचा गैरवापर टाळा.
७. लसीकरण (Vaccination):
महत्त्वाच्या लसी:
- BCG: क्षय रोग
- पोलिओ: पोलिओ विषाणू
- हेपाटायटिस लस: कावीळ
- MMR: गोवर, गालगुंड
८. विशेष दिवस:
- 7 एप्रिल – जागतिक आरोग्य दिन
- 14 नोव्हेंबर – जागतिक मधुमेह दिन
- 29 सप्टेंबर – जागतिक हृदय दिन
९. आरोग्यविषयक उपक्रम:
- रक्तदान: एका युनिट रक्तामुळे 3 रुग्णांना मदत
- नेत्रदान: अंध व्यक्तींसाठी उपयुक्त
- आरोग्य शिबिरे: मोफत तपासणी व उपचार
Leave a Reply