आपत्ती व्यवस्थापन
लहान प्रश्न
1. आपत्ती म्हणजे काय?
उत्तर – नैसर्गिक किंवा मानवनिर्मित संकट, ज्यामुळे जीवित व वित्तहानी होते, त्याला आपत्ती म्हणतात.
2. भूकंप कशामुळे होतो?
उत्तर – पृथ्वीच्या आतर्गत प्लेट्सच्या हालचालींमुळे भूकंप होतो.
3. भूकंपाची तीव्रता मोजण्यासाठी कोणते यंत्र वापरले जाते?
उत्तर – भूकंपाची तीव्रता ‘रिश्टर स्केल’ वर मोजली जाते आणि ‘सेस्मोग्राफ’ यंत्र वापरले जाते.
4. दरड कोसळण्याचे प्रमुख कारण काय आहे?
उत्तर – अतिवृष्टीमुळे जमिनीची पकड सैल होऊन दरडी कोसळतात.
5. त्सुनामी कशामुळे येते?
उत्तर – समुद्राच्या तळाशी भूकंप झाल्यास मोठ्या लाटा निर्माण होऊन त्सुनामी येते.
6. आग विझविण्यासाठी कोणत्या पद्धती वापरल्या जातात?
उत्तर – थंड करणे, ऑक्सिजनचा पुरवठा रोखणे आणि ज्वलनशील पदार्थ दूर करणे.
7. भूकंपाच्या वेळी सुरक्षिततेसाठी काय करावे?
उत्तर – मजबूत टेबलखाली लपावे, जिना वापरावा, विजेचा मेन स्विच बंद करावा.
8. आपत्ती व्यवस्थापन म्हणजे काय?
उत्तर – आपत्तीपूर्व तयारी, प्रतिबंधात्मक उपाय आणि आपत्तीनंतर बचाव कार्य करण्यास आपत्ती व्यवस्थापन म्हणतात.
9. दुष्काळ का पडतो?
उत्तर – कमी पाऊस, भूजल पातळी घटणे आणि अन्नधान्याच्या उत्पादनात घट झाल्यास दुष्काळ पडतो.
10. भूकंपरोधक इमारतीची वैशिष्ट्ये कोणती असतात?
उत्तर – मजबूत पाया, हलकी छप्पर, लवचिक रचना आणि विशेष शॉक ऍब्झॉर्बर असलेले बांधकाम.
दीर्घ प्रश्न
1. भूकंपाचे परिणाम कोणते असतात?
उत्तर – भूकंपामुळे मोठ्या प्रमाणावर जीवित व वित्तहानी होते. इमारती, पूल, रस्ते उद्ध्वस्त होतात आणि विजेच्या तारा तुटून आग लागण्याचा धोका असतो. समुद्राच्या तळाशी भूकंप झाल्यास त्सुनामी येऊन किनारपट्टीला मोठ्या प्रमाणात हानी होते.
2. आग लागण्याची कारणे कोणती असतात?
उत्तर – विजेच्या तारा तुटणे, ज्वलनशील पदार्थांचा साठा, गॅस गळती, शॉर्ट सर्किट आणि अनवधानाने लागलेली आग ही प्रमुख कारणे आहेत. काहीवेळा नैसर्गिक वणवे आणि वीज पडल्यामुळेही आगी लागतात, ज्यामुळे जंगलांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान होते.
3. दरड कोसळण्याचे परिणाम काय असतात?
उत्तर – दरड कोसळल्यामुळे रस्ते आणि रेल्वे मार्ग अडवले जातात, वाहतूक ठप्प होते. घरं, इमारती आणि शेती नष्ट होऊन मोठ्या प्रमाणात जीवित व वित्तहानी होते. यामुळे नद्यांचे प्रवाह बदलू शकतात आणि पूरस्थिती निर्माण होऊ शकते.
4. भूकंपाच्या वेळी कोणती दक्षता घ्यायला हवी?
उत्तर – भूकंपाच्या वेळी उघड्या जागेत उभे राहावे आणि इमारतीपासून दूर रहावे. जर घरात असाल तर मजबूत टेबल किंवा पलंगाखाली आसरा घ्यावा. लिफ्टचा वापर करू नये आणि घराच्या विजेचा मुख्य स्विच बंद करावा.
5. त्सुनामीमुळे कोणते नुकसान होते?
उत्तर – त्सुनामीमुळे किनारपट्टीवर प्रचंड मोठ्या लाटा आदळतात आणि ती शहरे उद्ध्वस्त करतात. जलसंपत्ती दूषित होते आणि लोकांना स्थलांतर करावे लागते. मासेमारी आणि सागरी व्यापारालाही मोठा फटका बसतो.
6. आपत्ती व्यवस्थापन का महत्त्वाचे आहे?
उत्तर – आपत्ती व्यवस्थापनामुळे आपत्तीपूर्व तयारी, सतर्कता आणि मदत कार्य जलदगतीने करता येते. योग्य प्रशिक्षण व साधनांसह आपत्तीमुळे होणारे नुकसान कमी करता येते. मदत आणि पुनर्वसन कार्यामुळे समाज पुन्हा पूर्वस्थितीत येण्यास मदत मिळते.
7. भूकंपरोधक इमारती बांधण्याचे महत्त्व काय आहे?
उत्तर – भूकंपरोधक इमारतींमध्ये मजबूत पाया आणि लवचिक रचना असते, ज्यामुळे त्या भूकंपाचे हादरे सहन करू शकतात. या इमारतींमध्ये विशेष शॉक ऍब्झॉर्बर आणि हलकी छप्पर असतात, त्यामुळे इमारती कमी प्रमाणात कोसळतात. असे बांधकाम केल्याने जीवितहानी कमी होते.
8. माळीण दुर्घटना का घडली आणि तिचे काय परिणाम झाले?
उत्तर – पुणे जिल्ह्यातील माळीण गावात अतिवृष्टीमुळे दरड कोसळून संपूर्ण गाव मातीच्या ढिगाऱ्याखाली गाडले गेले. या दुर्घटनेत अनेक लोक मृत्युमुखी पडले आणि मोठ्या प्रमाणात वित्तहानी झाली. नद्यांचे प्रवाह बदलल्याने पर्यावरणीय हानी झाली.
9. महामारीच्या काळात कोणती खबरदारी घ्यावी?
उत्तर – हात वारंवार धुणे, सामाजिक अंतर राखणे आणि मास्कचा वापर करणे आवश्यक असते. संसर्ग टाळण्यासाठी गर्दीच्या ठिकाणी जाणे टाळावे आणि लसीकरण करून घ्यावे. आरोग्य यंत्रणांनी वेळेवर उपचार आणि औषधोपचार उपलब्ध करायला हवेत.
10. भूकंपाच्या वेळी लोकांची गर्दी जमल्यास कोणत्या अडचणी येतात?
उत्तर – मोठ्या संख्येने गर्दी झाल्यास मदत कार्य अडथळा निर्माण होतो आणि बचाव पथकांना रस्ते मोकळे मिळत नाहीत. गरजेच्या साधनांचा तुटवडा जाणवतो आणि संसर्गजन्य रोग पसरण्याचा धोका वाढतो. अन्न, पाणी आणि निवारा यांची कमतरता भासते, ज्यामुळे परिस्थिती अधिक गंभीर बनते.
Leave a Reply