सामान्य विज्ञान Important Questions Class 8 Chapter 8 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

प्रदूषण

लहान प्रश्न

1. प्रदूषण म्हणजे काय?

उत्तर – नैसर्गिक पर्यावरणाच्या परिसंस्थेला हानी पोहोचवणाऱ्या दूषित घटकांच्या संमिश्रणाला प्रदूषण म्हणतात.

2. प्रदूषणाचे किती प्रकार आहेत?

उत्तर – प्रदूषणाचे प्रमुख चार प्रकार आहेत – हवा प्रदूषण, जल प्रदूषण, मृदा प्रदूषण आणि ध्वनी प्रदूषण.

3. हरितगृह वायू कोणते आहेत?

उत्तर – कार्बन डायऑक्साइड, मिथेन, नायट्रस ऑक्साइड आणि CFC हे हरितगृह वायू आहेत.

4. हवा प्रदूषणाची दोन नैसर्गिक कारणे सांगा.

उत्तर – ज्वालामुखीचा उद्रेक आणि वावटळी व धुळीची वादळे हे हवा प्रदूषणाची नैसर्गिक कारणे आहेत.

5. जल प्रदूषणाचे प्रमुख मानवनिर्मित कारण कोणते आहे?

उत्तर – औद्योगिक सांडपाणी, रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांचा अतिरेकी वापर हे प्रमुख कारणे आहेत.

6. आम्लवर्षा कशी होते?

उत्तर – इंधन जळल्यानंतर तयार होणारे सल्फर डायऑक्साइड आणि नायट्रोजन ऑक्साइड पाण्यात मिसळून आम्ल तयार करतात.

7. ओझोन थराचे महत्त्व काय आहे?

उत्तर – ओझोन थर सूर्याच्या अतिनील किरणांपासून पृथ्वीवरील सजीवांचे संरक्षण करतो.

8. प्रदूषण टाळण्यासाठी कोणता सवयीचा बदल करावा?

उत्तर – प्लास्टिकचा वापर टाळणे, सार्वजनिक वाहतूक वापरणे आणि झाडे लावणे हे प्रभावी उपाय आहेत.

9. मृदा प्रदूषणामुळे कोणते परिणाम होतात?

उत्तर – मृदेची सुपीकता कमी होते, पिकांमध्ये विषारी पदार्थ साठतात आणि भूगर्भजल दूषित होते.

10. जलप्रदूषणावर कोणता उपाय केला पाहिजे?

उत्तर – औद्योगिक सांडपाणी प्रक्रिया करून सोडणे, सेंद्रिय खते वापरणे आणि जलस्रोत स्वच्छ ठेवणे गरजेचे आहे.

दीर्घ प्रश्न

1. हवा प्रदूषण कोणत्या प्रमुख घटकांमुळे होते?

उत्तर – कारखान्यांमधील धूर, वाहनांचा धूर, जंगलतोड, इंधन ज्वलन आणि रासायनिक उत्सर्जन यामुळे हवा प्रदूषण होते. यामुळे हवेत विषारी वायू मिसळतात आणि आरोग्यावर घातक परिणाम होतो. प्रदूषित हवेमुळे दमा, त्वचाविकार आणि फुफ्फुसांचे आजार होऊ शकतात.

2. जलप्रदूषणामुळे परिसंस्थेवर कोणते परिणाम होतात?

उत्तर – जलप्रदूषणामुळे जलचर प्राण्यांचे जीव धोक्यात येतात, माणसांना संसर्गजन्य रोग होतात आणि जमिनीतील पाण्याचा दर्जा खालावतो. रसायने आणि औद्योगिक सांडपाण्यामुळे नद्या, तळी आणि समुद्र दूषित होतात. यामुळे जैवविविधता कमी होते आणि परिसंस्थेचे संतुलन बिघडते.

3. हरितगृह परिणामामुळे वातावरणावर कोणते परिणाम होतात?

उत्तर – हरितगृह वायूंमुळे पृथ्वीवरील तापमान हळूहळू वाढत आहे, ज्यामुळे हिमनद्या वितळत आहेत आणि समुद्रपातळी वाढत आहे. हवामानात अनियमित बदल होऊन पर्जन्याच्या प्रमाणात वाढ किंवा घट होते. याचा परिणाम शेती, वन्यजीव आणि मानवी जीवनावर होतो.

4. आम्लवर्षा कशामुळे होते आणि त्याचे परिणाम काय आहेत?

उत्तर – इंधनाच्या ज्वलनातून सल्फर डायऑक्साइड आणि नायट्रोजन ऑक्साइड हवेत मिसळतात व पावसाच्या पाण्यात मिसळून आम्ल तयार करतात. या आम्लयुक्त पावसामुळे झाडे, पाणी स्रोत, मृदा आणि ऐतिहासिक वास्तूंचे मोठे नुकसान होते. तसेच, मानवी आरोग्यावरही त्याचा गंभीर परिणाम होतो.

5. ओझोन थराच्या नाशाची कारणे आणि परिणाम काय आहेत?

उत्तर – CFC आणि हरितगृह वायूंच्या वाढत्या प्रमाणामुळे ओझोन थर नष्ट होत आहे. यामुळे सूर्याच्या अतिनील किरणांचा पृथ्वीवर परिणाम वाढतो आणि त्वचेचा कर्करोग, डोळ्यांचे विकार आणि पिकांच्या उत्पादनावर विपरीत परिणाम होतो. ओझोन थर टिकवण्यासाठी CFC वापरणे टाळणे गरजेचे आहे.

6. वाहनांमुळे होणारे प्रदूषण कसे कमी करता येईल?

उत्तर – वाहनांमधून कार्बन मोनाक्साइड, नायट्रोजन ऑक्साइड आणि धूलिकण हवेत मिसळून प्रदूषण वाढवतात. वाहतूक व्यवस्थापन सुधारून, सार्वजनिक वाहने अधिकाधिक वापरून आणि इलेक्ट्रिक वाहने प्रोत्साहित करून हे प्रदूषण कमी करता येऊ शकते. इंधन कार्यक्षम वाहने वापरणे हा पर्यावरणपूरक उपाय आहे.

7. मृदा प्रदूषणाची कारणे आणि त्याचे परिणाम काय आहेत?

उत्तर – रासायनिक खते, कीटकनाशके, औद्योगिक कचरा आणि बांधकामाचा मलबा यामुळे मृदा प्रदूषण होते. यामुळे जमिनीची सुपीकता कमी होते, वनस्पतींवर विषारी परिणाम होतो आणि पिकांमध्ये घातक द्रव्ये साचतात. परिणामी, अन्नसाखळीत विषारी पदार्थ प्रवेश करून आरोग्यावर वाईट परिणाम होतो.

8. प्रदूषण नियंत्रणासाठी भारत सरकारने कोणते कायदे केले आहेत?

उत्तर – भारत सरकारने जल प्रदूषण नियंत्रण अधिनियम (1974), हवा प्रदूषण नियंत्रण अधिनियम (1981) आणि पर्यावरण संरक्षण अधिनियम (1986) लागू केले आहेत. या कायद्यांद्वारे कारखाने, औद्योगिक क्षेत्रे आणि महानगरपालिकांवर नियम लागू करण्यात आले आहेत. प्रदूषण रोखण्यासाठी या कायद्यांचे काटेकोर पालन आवश्यक आहे.

9. जगभरातील मोठ्या प्रदूषण घटनांचे काही उदाहरणे द्या.

उत्तर – 1952 मध्ये लंडनमध्ये धुरक्यामुळे मोठे प्रदूषण झाले होते, ज्यामुळे हजारो लोक मृत्युमुखी पडले. 1984 मध्ये भोपाळ वायू दुर्घटनेत मिथाइल आयसोसायनेट वायूच्या गळतीमुळे हजारो लोकांचे प्राण गेले. पिट्सबर्गमध्ये 1948 मध्ये धुरक्यामुळे दिवसाही अंधार दिसत होता, ज्यामुळे हे शहर ‘काळे शहर’ म्हणून ओळखले गेले.

10. प्रदूषण रोखण्यासाठी आपण कोणते उपाय करू शकतो?

उत्तर – आपल्या दैनंदिन सवयी सुधारून आपण प्रदूषणावर नियंत्रण मिळवू शकतो. सार्वजनिक वाहतूक वापरणे, प्लास्टिकचा वापर टाळणे, झाडे लावणे, सांडपाणी प्रक्रिया करणे आणि नैसर्गिक ऊर्जेचा वापर वाढवणे हे प्रदूषण रोखण्याचे प्रभावी उपाय आहेत. आपले पर्यावरण स्वच्छ ठेवणे ही प्रत्येक नागरिकाची जबाबदारी आहे.