सामान्य विज्ञान Important Questions Class 8 Chapter 6 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

द्रव्याचे संघटन

लहान प्रश्न

1. द्रव्य म्हणजे काय?

उत्तर – जागा व्यापणाऱ्या व वजन असलेल्या प्रत्येक गोष्टीला द्रव्य म्हणतात.

2. द्रव्याच्या किती अवस्था असतात?

उत्तर – द्रव्याच्या तीन अवस्था असतात – घन, द्रव आणि वायू.

3. समांगी मिश्रण म्हणजे काय?

उत्तर – ज्या मिश्रणात सर्व पदार्थ समप्रमाणात मिसळलेले असतात त्याला समांगी मिश्रण म्हणतात.

4. पाणी कोणत्या अवस्थेत असते?

उत्तर – पाणी द्रव अवस्थेत असते, पण ते घन (बर्फ) आणि वायू (वाफ) रूपातही असते.

5. संयुग म्हणजे काय?

उत्तर – दोन किंवा अधिक मूलद्रव्यांच्या रासायनिक संयोजनाने तयार झालेले शुद्ध पदार्थ म्हणजे संयुग.

6. हवेचे कोणते प्रकार असतात?

उत्तर – हवा मिश्रण असून त्यात नायट्रोजन, ऑक्सिजन, कार्बन डायऑक्साइड, आणि इतर वायू असतात.

7. धातूंचे दोन गुणधर्म सांगा.

उत्तर – धातू चमकदार असतात आणि विद्युत व उष्णतेचे चांगले वाहक असतात.

8. नॉन-मेटल म्हणजे काय?

उत्तर – जे पदार्थ चमकत नाहीत, विद्युत वाहत नाहीत आणि ठिसूळ असतात त्यांना नॉन-मेटल (अधातू) म्हणतात.

9. LPG गॅसचे प्रमुख घटक कोणते आहेत?

उत्तर – LPG मध्ये प्रोपेन (C₃H₈) आणि ब्यूटेन (C₄H₁०) हे घटक असतात.

10. पाण्याचे रासायनिक सूत्र काय आहे?

उत्तर – पाण्याचे रासायनिक सूत्र H₂O आहे.

दीर्घ प्रश्न

1. द्रव्याची घन, द्रव व वायू अवस्था यांच्यातील मुख्य फरक काय?

उत्तर – घन पदार्थांना निश्चित आकार व घनफळ असते, द्रव पदार्थांना निश्चित घनफळ असते पण आकार बदलतो, तर वायू पदार्थांना ठराविक आकार व घनफळ नसते आणि ते पसरू शकतात.

2. संयुग व मिश्रण यामधील फरक स्पष्ट करा.

उत्तर – संयुग हे दोन किंवा अधिक मूलद्रव्यांच्या निश्चित प्रमाणात रासायनिक संयोजनाने तयार होते, तर मिश्रण हे दोन किंवा अधिक पदार्थांचे भौतिक मिश्रण असते, पण त्यात रासायनिक बंध तयार होत नाहीत.

3. ऑक्सिजन वायूचे जीवनातील महत्त्व काय आहे?

उत्तर – ऑक्सिजन वायू श्वसनासाठी आवश्यक आहे. तो ऊर्जा निर्मितीस मदत करतो आणि ज्वलनासाठी देखील महत्त्वाचा आहे. वनस्पतीही प्रकाशसंश्लेषण प्रक्रियेत ऑक्सिजन निर्माण करतात.

4. पाणी आग विझवण्यास कसे मदत करते?

उत्तर – पाणी ज्वलनशील नाही आणि ते ज्वलनासाठी लागणारा ऑक्सिजन रोखते. तसेच, ते उष्णता शोषून ज्वलन प्रक्रिया थांबवते.

5. मिश्रणाचे प्रकार कोणते?

उत्तर – मिश्रण दोन प्रकारचे असते – समांगी आणि विषमांगी. समांगी मिश्रणात घटक समान प्रमाणात असतात (उदा. साखरपाणी), तर विषमांगी मिश्रणात घटक वेगवेगळे दिसतात (उदा. वाळू आणि लोखंडाचे भुगे).

6. पितळ धातूचे मुख्य घटक कोणते आहेत?

उत्तर – पितळ ही धातू तांबे (Cu) आणि जस्त (Zn) यांचे मिश्रण आहे. याचा उपयोग सजावटीच्या वस्तू आणि वाद्ये बनवण्यासाठी केला जातो.

7. कलिल म्हणजे काय? उदाहरणे द्या.

उत्तर – कलिल म्हणजे अशा मिश्रणाला म्हणतात ज्यामध्ये सूक्ष्म कण एका माध्यमात समान पसरलेले असतात. उदा. दूध, लोणी, फेसयुक्त साबण.

8. घन, द्रव व वायू पदार्थांमधील कणांच्या हालचाली कशा असतात?

उत्तर – घन पदार्थांमध्ये कण एकमेकांच्या जवळ घट्ट असतात व फार कमी हालचाल करतात. द्रव पदार्थांमध्ये कण थोडेसे दूर असतात व सरकू शकतात. वायू पदार्थांमध्ये कण सर्व दिशांना मोकळेपणाने फिरतात.

9. सेंद्रिय व असेंद्रिय संयुगे यामधील मुख्य फरक सांगा.

उत्तर – सेंद्रिय संयुगे मुख्यतः कार्बन आणि हायड्रोजनपासून तयार होतात (उदा. मिथेन, ग्लुकोज), तर असेंद्रिय संयुगे कोणत्याही मूलद्रव्यांपासून तयार होतात पण त्यात कार्बन कमी प्रमाणात असतो (उदा. पाणी, क्षार).

10. हायड्रोजनचा ज्वलनशील वायू म्हणून उपयोग कसा होतो?

उत्तर – हायड्रोजन वायू हलका आणि ज्वलनशील असल्यामुळे त्याचा इंधन म्हणून उपयोग केला जातो. तसेच, तो रॉकेट इंधनात आणि वीज निर्मिती प्रक्रियेत वापरला जातो.